Rok 1984 vs Nowy Wspaniały Świat czyli jak umiera wolność

„Orwell obawiał się tych, którzy wprowadzą zakaz książek. Huxley obawiał się tego, że nie będzie powodu zakazywać książek, bo nie będzie nikogo, kto będzie chciał je przeczytać… Orwell obawiał się, że prawda zostanie przed nami ukryta. Huxley obawiał się, że prawda utonie w morzu nieistotności. Orwell obawiał się, że staniemy się kulturą zniewoloną. Huxley obawiał się, że staniemy się kulturą trywialną… W Roku 1984 ludzie są kontrolowani poprzez zadawanie bólu. W Nowym Wspaniałym Świecie są kontrolowani poprzez sprawianie przyjemności. Krótko mówiąc, Orwell obawiał się, że to, czego się boimy, zniszczy nas. Huxley obawiał się, że to, czego pragniemy, nas zrujnuje”. (Neil Postman)

−∗−

Tłumaczenie: AlterCabrio – ekspedyt.org

−∗−

Rok 1984 vs Nowy Wspaniały Świat – jak umiera wolność

Poniżej znajduje się transkrypcja tego filmu.

„Jeśli chcesz mieć obraz przyszłości, wyobraź sobie but depczący ludzką twarz – na zawsze”.

George Orwell, 1984

Dzieła George’a Orwella zyskały na popularności w ciągu ostatnich kilku dekad i nie bez powodu – współczesne społeczeństwa coraz bardziej przypominają dystopię opisaną przez Orwella w jego powieści Rok 1984. Niezależnie od tego, czy chodzi o masową inwigilację, nieustanne stosowanie propagandy, czy ciągłą wojnę, manipulację językiem czy kult jednostki otaczający przywódców politycznych, wielu uważa powieść Orwella za proroczą. Chociaż Zachód pozostaje bardziej wolny niż dystopijne społeczeństwo z 1984r., tendencja do skupiania coraz większej władzy w rękach polityków i biurokratów nie wróży dobrze tym, którzy opowiadają się za wolnym społeczeństwem. Orwell uważał, że totalitaryzm, który przedstawił w swojej powieści, jest dla Zachodu wyraźnie możliwy, a czasami posuwał się nawet do sugestii, że w rzeczywistości może być on nieunikniony. Czyli jak napisał:

„Prawie na pewno wkraczamy w erę totalitarnych dyktatur”.

George Orwell, Dzieła zebrane – tom XII

W tym filmie przyjrzymy się przyczynom pesymizmu Orwella, koncentrując się na dwóch trendach zwiększających ryzyko totalitarnej przyszłości – ruchu w stronę kolektywizmu i wzroście hedonizmu. Następnie zestawiamy poglądy Orwella z poglądami innego autora powieści dystopijnych – Aldousa Huxleya.

Kolektywizm to doktryna kluczowa dla kilku ideologii, w której cele określonego kolektywu, takiego jak państwo, naród, klasa społeczno-ekonomiczna, grupa etniczna lub społeczeństwo, mają pierwszeństwo przed celami jednostek. Socjalizm, komunizm, nacjonalizm i faszyzm są ideologiami kolektywistycznymi. Orwell uważał, że warunkiem wstępnym powstania totalitaryzmu było powszechne przyjęcie mentalności kolektywistycznej, a wszystkie narody totalitarne XX wieku były zorganizowane w oparciu o jakąś formę ideologii kolektywistycznej – w Związku Radzieckim i Chinach był to komunizm, w Niemczech i we Włoszech – faszyzm.

Pogląd Orwella na związek między totalitaryzmem a kolektywizmem okazał się zagadkowy, ponieważ Orwell był zagorzałym lewicowcem, krytykiem kapitalizmu i socjalistą. Jak ktoś, kto faworyzuje socjalizm, ideologię kolektywistyczną, mógł jednocześnie napisać dystopijną powieść, która w tak przerażający sposób ukazuje społeczeństwo kolektywistyczne? Aby zrozumieć jego stanowisko, należy najpierw zdać sobie sprawę, że Orwell nie uważał kapitalizmu za system realny lub, jak wyjaśnia:

„Nie jest pewne, czy socjalizm pod każdym względem przewyższa kapitalizm, ale pewne jest, że w przeciwieństwie do kapitalizmu może rozwiązać problemy produkcji i konsumpcji”.

George Orwell, Dzieła zebrane – tom XII

Kapitalizm był w opinii Orwella systemem na tyle nieodpowiednim, że podobnie jak wielu innych lewicowców jego czasów uważał, że znajduje się on na łożu śmierci i wkrótce zostanie zastąpiony jakąś formą kolektywizmu. Uważał to za nieuniknione. Dla Orwella problemem było jedynie to, jaki typ kolektywizmu zajmie jego miejsce.

„Prawdziwe pytanie brzmi… czy kapitalizm, obecnie w oczywisty sposób skazany na zagładę, ma ustąpić miejsca oligarchii [totalitaryzmowi] czy prawdziwej demokracji [demokratycznemu socjalizmowi]”.

George Orwell, Dzieła zebrane – tom XVIII

Po śmierci kapitalizmu Orwell miał nadzieję, że na Zachodzie narodzi się demokratyczny socjalizm. Demokratyczni socjaliści, podobnie jak Orwell, opowiadali się za gospodarką centralnie planowaną, nacjonalizacją wszystkich głównych gałęzi przemysłu i radykalnym zmniejszeniem nierówności majątkowych. Byli także zdecydowanymi zwolennikami swobód obywatelskich, takich jak wolność słowa i wolność zgromadzeń, które, jak mieli nadzieję, można utrzymać w społeczeństwie, które w dużej mierze pozbawiłoby ludzi swobód gospodarczych.

Problemem jednak, z którym musiał się zmierzyć Orwell i inni socjaliści, był brak przykładów, w przeszłości i obecnie, aby jakikolwiek kraj pomyślnie przyjął demokratyczny socjalizm. Co więcej, gdy rząd pozbawia społeczeństwo wolności gospodarczej, zwykle następuje zniszczenie swobód obywatelskich. Ponieważ gospodarka centralnie planowana jest pełna korupcji, marnotrawstwa i złego zarządzania, zatem aby rząd mógł utrzymać władzę, pasożytując na pozbawianiu społeczeństwa bogactwa i zasobów, musi ograniczyć jego zdolność do wypowiadania się i protestowania. Co gorsza, wszystkie państwa, które w pierwszej połowie XX wieku zwróciły się w stronę kolektywizmu, takie jak nazistowskie Niemcy i Rosja Sowiecka, przyjęły to, co Orwell nazywał kolektywizmem oligarchicznym, a nie demokratyczny socjalizm.

Kolektywizm oligarchiczny to system totalitarny, w którym nieliczne elity, pod przykrywką ideologii kolektywistycznej, centralizują władzę przy użyciu siły i podstępu. Gdy już dojdą do władzy, ci oligarchowie odbierają nie tylko wolności gospodarcze swoim obywatelom, za czym opowiadali się socjaliści tacy jak Orwell, ale także wolności obywatelskie. Orwell obawiał się, że po śmierci kapitalizmu istnieje możliwość, że cały świat zachodni ulegnie oligarchicznemu kolektywizmowi. Jednym z głównych powodów tej obawy było uznanie przez niego faktu, że na Zachodzie rośnie hedonizm, a populacja hedonistyczna, zdaniem Orwella, jest populacją gotową do przejęcia przez totalitarystów.

Hedonizm to stanowisko etyczne, które utrzymuje, że ostatecznym celem życia powinna być maksymalizacja przyjemności i minimalizacja bólu i dyskomfortu. Orwell uważał, że na coraz bardziej zurbanizowanym i konsumpcyjnym Zachodzie wielu ludzi kształtuje swoje życie w sposób hedonistyczny. Hedonistyczny styl życia, zdaniem Orwella, osłabia ludzi, czyni ich marnymi i niezdolnymi do stawiania jakiegokolwiek oporu tym, którzy pragną siłą rządzić społeczeństwem. Lub jak pisze David Ramsay Steele:

„Orwell uważa, że ​​każda grupa oddająca się hedonizmowi musi w końcu stać się łatwym łupem dla fanatycznych ideologicznych wrogów, którzy są pełni poświęcenia, oddani i bezlitośni. Prawdziwym wrogiem nie jest miłośnik przyjemności, ale fanatyk przeciwny przyjemności, a ten pierwszy jest uważany za bezbronnego w obliczu drugiego.”

David Ramsay Steele, Orwell Your Orwell

Od śmierci Orwella w 1950r. Zachód stał się jeszcze bardziej hedonistyczny, a większość ludzi została zindoktrynowana w kierunku akceptacji kolektywizmu w tej czy innej formie, ale nie doprowadziło to do trwałego umocnienia się kolektywizmu oligarchicznego. Przeciwnie, Aldous Huxley, autor innej słynnej XX-wiecznej powieści dystopijnej, „Nowy Wspaniały Świat”, mógł posiadać lepszą orientację w jaki sposób społeczeństwa zachodnie zostaną zniewolone pod koniec XX i na początku XXI wieku.

Huxley, podobnie jak Orwell, był antyhedonistą, ale jego awersja do hedonizmu różniła się od niechęci Orwella. Główną obawą Huxleya było to, że hedonizm może zostać wykorzystany jako skuteczne narzędzie ucisku społeczeństwa, ponieważ ludzie chętnie zrezygnują z wolności, o ile zaspokojony zostanie ich apetyt na przyjemności i konsumpcję. Jeśli społeczeństwo jest zorganizowane w taki sposób, że ludzie mogą poświęcać większość swojego czasu na szukanie przyjemności, zaspokajanie potrzeb materialnych, a nawet zażywanie narkotyków w celu ucieczki od rzeczywistości, to perswazja i warunkowanie, a nie siła przymusu, wystarczą do sprawowania skrajnej kontroli nad społeczeństwem. W takich warunkach większość ludzi nawet nie zauważy łańcuchów niewoli, które powoli się wokół nich zaciskają, czyli jak pisał Huxley:

„W Nowym Wspaniałym Świecie nieprzerwane rozrywki o najbardziej fascynującej naturze… są celowo wykorzystywane… w celu uniemożliwienia ludziom zwracania zbytniej uwagi na realia sytuacji społecznej i politycznej”.

Aldous Huxley, Brave New World Revisited

Neil Postman w swojej książce Amusing Ourselves to Death [Zabawiając się na śmierć] zestawia różne obawy Orwella i Huxleya:

„Orwell obawiał się tych, którzy wprowadzą zakaz książek. Huxley obawiał się tego, że nie będzie powodu zakazywać książek, bo nie będzie nikogo, kto będzie chciał je przeczytać… Orwell obawiał się, że prawda zostanie przed nami ukryta. Huxley obawiał się, że prawda utonie w morzu nieistotności. Orwell obawiał się, że staniemy się kulturą zniewoloną. Huxley obawiał się, że staniemy się kulturą trywialną… W Roku 1984 ludzie są kontrolowani poprzez zadawanie bólu. W Nowym Wspaniałym Świecie są kontrolowani poprzez sprawianie przyjemności. Krótko mówiąc, Orwell obawiał się, że to, czego się boimy, zniszczy nas. Huxley obawiał się, że to, czego pragniemy, nas zrujnuje”. (Neil Postman)

Neil Postman, Amusing Ourselves to Death

Wydaje się, że Zachód znajduje się w sytuacji analogicznej do tej, której obawiał się Huxley. Żyjemy w społeczeństwie tonącym w rozrywkach. Większość ludzi spędza więcej czasu na wpatrywaniu się w ekrany niż na kontaktach z ludźmi z krwi i kości, a połykanie tabletek na receptę lub samoleczenie alkoholem lub nielegalnymi środkami stało się normalnym sposobem radzenia sobie z jakąkolwiek formą stresu. Większość ludzi nadal wierzy, że Zachód jest wolny, a jawny przymus fizyczny, który według Orwella byłby niezbędny do zniewolenia społeczeństwa, okazał się jak dotąd niepotrzebny. Poprzez niekończące się rozrywki, atrakcje i łatwość dostępu do przyjemnych i rozpraszających doświadczeń, wielu akceptuje swój brak wolności i wielbi społeczeństwo, które umożliwia ten ich hedonistyczny styl życia.

„Świat jest teraz stabilny” – mówi Kontroler w Nowym Wspaniałym Świecie Huxleya. „Ludzie są szczęśliwi. Dostają to, czego chcą, i nigdy nie chcą tego, czego nie mogą dostać.”

Aldous Huxley, Nowy Wspaniały Świat

Zanim jednak całkowicie odrzucimy obawy Orwella, należy zauważyć, że Orwell znał stanowisko Huxleya i nie zaprzeczał, że hedonistyczne społeczeństwo, którego Huxley się obawiał, było możliwe. Postrzegał to jednak jako etap tymczasowy, tworzący idealne warunki dla bardziej brutalnego reżimu, który mógłby przejąć kontrolę i narzucić swoją wolę społeczeństwu złożonemu ze słabych i apatycznych mężczyzn i kobiet. Czas pokaże, czy Orwell miał rację, ale jak pokazały pierwsze lata tej dekady, jeśli pojawi się kryzys społeczny, większość ludzi zaakceptuje bardziej brutalną formę totalitaryzmu, której obawiał się Orwell. Być może więc jedyne, czego brakuje, aby wrzucić nas na stałe do dystopijnego świata przedstawionego w Roku 1984, to jeszcze jeden poważny kryzys społeczny.

___________

1984 vs Brave New World – How Freedom Dies, February 19, 2024

−∗−

Warto porównać:

1984/2024 – Ukryta nadzieja w ostrzeżeniu Orwella
Oczywiście powieść Rok 1984 nigdy nie miała być dosłownym proroctwem, ale przez pierwsze trzy i pół dekady po jej publikacji w 1949 roku wywierała silny wpływ na powszechną wyobraźnię, przynajmniej […]

___________

Przy sobocie po robocie czyli przymus rozrywki
Dzisiaj typowy wieczór polega na określeniu, co warto obejrzeć i wyszukaniu, gdzie to może być emitowane i czy jest to usługa, do której masz dostęp. Zanim te problemy zostaną rozwiązane, pojawi się zmęczenie i nuda. A ty powleczesz się do łóżka, nie obejrzawszy niczego. […]

___________

Zrozumieć globalną władzę
Bardziej świadoma część ludzkości kojarzy Grupę Bilderberg i Światowe Forum Ekonomiczne jako tzw. „rząd światowy”, co jest błędnym mniemaniem. Błędem jest myśleć o globalnej władzy w kategorii takiego rządu, jak […]

___________

Schwab’o mi albo kto nam to robi
W menu na dziś tekst o pomysłodawcy szalonego i groźnego projektu, zwanego Wielkim Resetem. Temat tej osoby przewijał się na łamach portalu wielokrotnie, ale zawsze jako temat poboczny. Poniżej artykuł […]

−∗−