Słodka śmierć

Jewhen/Jewgen Konowalec, (ur. 14.06. 189 r. w miejscowości (wieś) Zaszków; powiat Żółkiew – współcz. Niesterow, obwód lwowski; zm. 23.05.1938 r. w Rotterdamie) był w latach pierwszej wojny światowej pułkownikiem armii austro-węgierskiej i walczył przeciwko carskiej Rosji na froncie południowo-zachodnim. Tam dostał się do niewoli rosyjskiej, w której przebywał ok. 2,5 roku (kwiecień 1915 r. –  wrzesień 1917 r.). Powrócił na Ukrainę (do Kijowa) w 1918 г., gdzie zorganizował ukraińskich nacjonalistów, zaagitowanych podczas pobytu w niewoli jeńców galicyjskich, w kureń strzelców siczowych, z którym uczestniczył w wojnie domowej po stronie atamana Semena Petlury (tzw. Dyrektoriat). Oddział szybko rozrósł się do rozmiarów korpusu (ok. 20 tys. strzelców), zaś Konowalec otrzymał tytuł atamana (grudzień 1918 r.). Po odzyskaniu przez Polskę suwerenności oddziały strzelców zostały rozformowane, a Konowalec został internowany w grudniu 1919 r. w obozie dla jeńców wojskowych w Łucku. Wiosną następnego roku udało mu się zbiec z obozu i przedostać na teren Czechosłowacji. Latem 1930 r. powołał w Pradze Ukraińską Organizację Wojskową (UWO), która za cel stawiała sobie wywalczenie suwerennej Ukrainy z, uznawanych za „rdzennie” ukraińskie, ziem rosyjskich, polskich, rumuńskich  i czechosłowackich (słowackich),

Po wybuchu wojny polsko-sowieckiej w 1920 r. Konowalec wrócił do Lwowa (lipiec 1921 r.), aby współdowodzić sformowanymi już dwoma oddziałami (każdy po ok. 2 tys. strzelców) do walki z Sowietami w ramach ugrupowania Semena Petlury. Wobec zawarcia pokoju ryskiego pomiędzy Polską a Związkiem Sowieckim, Polska wycofała wsparcie dla petlurowców, w wyniku czego obaj opuścili Polskę, a Konowalec wyjechał do Berlina, ponoć z dwoma walizkami zrabowanych kosztowności w pogromach ludności żydowskiej, które jego strzelcy urządzali „przy okazji”.

Wiosną 1922 r. Konowalec przeprowadził w Niemczech rozmowy z szefem Abwehry, pułkownikiem Friedrichem Gemppem, wobec którego zobowiązał się na piśmie do przekazywania niemieckiemu wywiadowi informacji wywiadowczych zebranych przez UWO na temat polskiej armii w zamian za finansowanie. Wg niemieckich danych miesięczne subwencje te osiągały 10 tysięcy marek (niemieckich). Abwera powołała „Biuro ds. przygotowania wojny z pomocą mniejszości narodowych”, jak również utworzyła specjalny fundusz, z którego finansowano takie organizacje poza granicami Niemiec, w tym UWO (później także OUN – Organizacja Nacjonalistów Ukraińskich).

Na żądanie szefostwa Abwehry centrum działalności UWO zostało przeniesione na tereny zachodniej Ukrainy, a Konowalec określił nowe zadania w następujący sposób:
 „Obecnie, gdy Polska podpisała traktat pokojowy z sowiecką Ukrainą, sytuacja wymusza na nas podjęcie walki przeciwko Polsce. W przeciwnym razie stracilibyśmy wpływy nie tylko w ojczyźnie, ale także w obozach jenieckich, gdzie każdy z naszych żołnierzy płonie żądzą zemsty za okupację przez piłsudczyków Galicji Wschodniej i Wołynia. Ale naszym głównym śmiertelnym wrogiem pozostaje bolszewizm, a z Polakami będziemy walczyć tylko wówczas, kiedy oni sami będą nas do tego zmuszać”.
https://www.ukrstor.com/ukrstor/bezprava-kniga1-3.4.html

UWO prowadziło aktywną działalność propagandową, prowokując ukraińską ludność Galicji do sabotowania działań polskiego rządu; spisu ludności, płacenia podatków, poboru do polskiej armii, wyborów do Sejmu i Senatu. Członkowie UWO dokonywali podpaleń i zamachów bombowych, niszczyli linie komunikacyjne, organizowali „wywłaszczenia” mienia i zabójstwa polityczne. Pierwszym aktem terrorystycznym był nieudany zamach na Józefa Piłsudskiego we wrześniu 1921 r., po którym Konowalec został zmuszony do opuszczenia Polski na zawsze.

4 marca 1923 r. Rada Ambasadorów Ententy podjęła decyzję o pozostawieniu zachodniej Ukrainy pod zarządem Polski, co wywołało zamęt w szeregach UWO, grożący rozpadem komórek organizacyjnych w Galicji i utratę ich możliwości wywiadowczych, a to mogło spowodować zaprzestanie finansowania przez niemieckie służby specjalne. Dla przeciwdziałania Konowalec zwołał latem 1923 r.  spotkanie kierownictwa galicyjskiego podziemia w Pradze, na którym przedstawił raport na temat sytuacji międzynarodowej. Główna teza raportu sprowadzała się do konieczności poszukiwania realnych sprzymierzeńców, na których ukraińskie podziemie nacjonalistyczne mogłoby się oprzeć w walce przeciwko Związkowi Sowieckiemu  i Polsce o odzyskanie terytoriów ukraińskich. Konowalec poinformował zgromadzonych, że zawarł porozumienie z niemieckim kierownictwem i sztabem generalnym niemieckiej armii w sprawie pomocy ukraińskim nacjonalistom w realizacji planów utworzenia niepodległego państwa ukraińskiego. W związku z tym ogłoszono konieczność oparcia się na Niemczech jako jedynym kraju, który może dokonać agresji przeciwko Sowietom i Polsce oraz aktywnego udziału po stronie Niemiec w takiej wojnie. W raporcie stwierdzono jednoznacznie, że „UWO podlega całkowicie kierownictwu wywiadu niemieckiego i oddaje do jego dyspozycji swój aparat wywiadowczy, środki propagandy, kadry terrorystów i siły zbrojne znajdujące się w Polsce, sowieckiej Ukrainie i innych krajach”.
https://www.ukrstor.com/ukrstor/bezprava-kniga1-3.4.html

Kanadyjski historyk pochodzenia ukraińskiego, Orest Subtelny (1941–2016) w swojej książce
„Ukraina. Historia” napisał:
„Organizacja, która według przybliżonych danych liczyła 2 tysiące członków, miała powiązania zarówno
z wschodnio-, jak i zachodnio-ukraińskimi rządami emigracyjnymi i otrzymywała tajną pomoc finansową od zachodnio-ukraińskich partii politycznych”.
W 1923 r., kiedy sytuacja UWO uległa radykalnej zmianie w związku z uznaniem na arenie międzynarodowej legalności przyłączenia Galicji do Polski – „Konowalec zwrócił się o pomoc finansową i polityczną do państw zagranicznych, przede wszystkim do wrogów Polski – Niemiec i Litwy”.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Orest_Subtelny
https://en.wikipedia.org/wiki/Ukraine:_A_History
Mniej więcej w tym samym czasie tzw. „galicyjska grupa Pietruszewicza” za pośrednictwem sowieckiego przedstawicielstwa w Berlinie zwróciła się o pomoc finansową do kierownictwa sowieckiej Ukrainy w zamian za formalne uznanie władzy Sowietów na Ukrainie. Moskwa odmówiła udzielenia pomocy z uwagi na informacje o kontaktach Pietruszewicza i Konowalca z brytyjskim i polskim wywiadem (wg innych danych pomoc taka była od czasu do czasu udzielana).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jewhen_Petruszewycz

Od 1923 r. kierownictwo UWO nawiązało kontakt ze służbami specjalnymi Litwy, która w okresie międzywojennym wnosiła roszczenia do zajętego przez Polskę regionu wileńskiego. A od 1925 r. w Kownie  znajdowała się rezydencja UWO pod kryptonimem „Lewnik”. Na Litwie drukowano nacjonalistyczny magazyn „Surma” oraz broszury o treści antypolskiej i antysowieckiej. Aktywiści UWO działali pod przykrywką litewskich dokumentów (sam Konowalec także posiadał litewski paszport). Przedstawicielem Konowalca na Litwie był Osip Rewiuk („Bartowicz”), który utrzymywał kontakty z Ministerstwem Spraw Zagranicznych Litwy i co kwartał otrzymywał od litewskiego rządu ok. 2000 dolarów amerykańskich.
W latach 1924–1925, komórki UWO zintensyfikowały w Polsce, „wywłaszczenie polskiego mienia”. W tym celu komendant okręgowy, Julian Hołowiński, utworzył „Latającą Brygadę”, która atakowała dyliżanse pocztowe, urzędy pocztowe i banki.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Julijan_Ho%C5%82owinski
Dopiero pod koniec 1925 r. polskiej policji udało się zlikwidować wspomnianą brygadę. Bojowcy UWO zamordowali 19 października 1926 r. we Lwowie polskiego kuratora szkolnego Stanisława Sobińskiego. Zabójstwa dokonał Roman Szuchewycz, wówczas referent bojowy UWO w regionie lwowskim.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sobi%C5%84ski
Bojowcy UWO przeprowadzili zbrojną prowokację podczas demonstracji z okazji 10-ej rocznicy proklamowania Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZUNR). W nocy z 1 na 2 listopada 1928 r. zdetonowali ładunek wybuchowy w pobliżu polskiego pomnika „Obrońców Lwowa”.

W 1928 r., po dyplomatycznym proteście polskich władz, które otrzymały dowody powiązań UWO z niemieckimi służbami wywiadowczymi, finansowanie UWO zostało wstrzymane (raczej ograniczone) na kilka lat. Do roku 1928 UWO otrzymało w zamian za swoje usługi ponad 2 miliony marek (niemieckich).

W tym samym  1928 r. w Niemczech otwarto specjalne szkoły dla członków OUN, w których niemieccy oficerowie szkolili ich w sabotażu i atakach terrorystycznych. Bojowcy Konowalca zdali pomyślnie egzamin praktyczny: w 1933 r. we Lwowie zamordowali sowieckiego dyplomatę Aleksieja Maiłowa, a w 1934 r.w Warszawie  polskiego ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksiej_Maj%C5%82ow
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw_Pieracki

******

В 1935 г. Paweł Sudopłatow, oficer NKWD i wywiadu sowieckiego, Ukrainiec z paszportu (ojciec – Ukrainiec, matka – Rosjanka), pod przykrywką emisariusza antysowieckiego podziemia został w Berlinie wprowadzony do władz ОUN.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pawe%C5%82_Sudop%C5%82atow
Uczestniczył wraz z innymi podkomendnymi Konowalca w przeszkoleniu w specjalnej partyjnej szkole dla aparatczyków NSDAP w Lipsku. Zdobył zaufanie szefa i towarzyszył mu w zagranicznych podróżach inspekcyjnych do Wiednia i Paryża, na co miała niebagatelny wpływ jego nienaganna znajomość języka niemieckiego. Konowalec nabrał tak dużego zaufania do Sudopłatowa, że ​​mianował go swoim pełnomocnym przedstawicielem na Ukrainie i wtajemniczał w strategiczne plany OUN. Np. w oparciu o niemieckie wsparcie planował „wyzwolić” kilka regionów Ukrainy. W tym celu utworzył dwie brygady bojowników, z których każda liczyła 2000 bojców. Akcja odzyskania terytoriów ukraińskich od Związku Sowieckiego była finansowana przez niemiecki wywiad wojskowy. Konowalec planował również przeprowadzenie serii zamachów na wysokich rangą moskiewskich urzędników partyjnych z centrali Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików).

Sudopłatow osobiście przekazał Stalinowi uzyskane informacje. Nagroda przyszła niezwłocznie: za pomyślne wykonanie misji oraz „dyskrecję i przebiegłość” Sudopłatow został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru. Na rozkaz Stalina opracowano plan prewencyjnych działań operacyjnych przeciwko OUN, a konkretnie likwidacji Konowalca. Jego realizację miał przeprowadzić Sudopłatow. Rozważano kilka metod wyeliminowania przywódcy OUN. Zdecydowano się na pomysł Sudopłatowa, czyli wykorzystanie patologicznej pasji Konowalca do czekolady. W tym celu podłożono ładunek wybuchowy z zapalnikiem czasowym w pudełku z  ulubionymi przez niego czekoladkami. Aby ładunek aktywować, należało jedynie postawić pudełko poziomo, zaś eksplozja następowała po 20 minutach. Taki interwał czasowy był wystarczający, aby Sudopłatow mógł oddalić się bez szwanku, a także zapewniał mu alibi.

21 maja 1938 r.  Sudopłatow, zarejestrowany jako radiooperator na statku towarowym Szyłka, wypłynął z Leningradu do Norwegii. Stamtąd zadzwonił do Konowalca i umówił się na spotkanie w Rotterdamie. 23 maja o godz. 11.50 spotkali się w restauracji Atlantic.
[Akcja została przeprowadzona przy ulicy Coolsingel w Rotterdamie. Prawdopodobnie była to kawiarnia lub restauracja o nazwie „Atlantic”, która mogła stanowić część budynku, obecnie zajmowanego przez hotel NH Atlanta (lub też była lokalem w jego pobliżu)]
https://en.wikipedia.org/wiki/Coolsingel

Po przywitaniu się Sudopłatow oznajmił, że spotkanie będzie bardzo krótkie, ponieważ musi wrócić na statek, ale spotkają się ponownie o  godz. 17:00, aby omówić wszystko „szczegółowo”, po czym  położył na stole przed Konowalcem pudełko czekoladek. Aby zmienić swój wygląd, Sudopłatow kupił w pobliskim sklepie kapelusz i biały płaszcz przeciwdeszczowy. Wychodząc ze sklepu, usłyszał cichy wybuch, przypominający pęknięcie opony…

********

Uwaga:
w polskojęzycznej wersji WiKi   biogramy nacjonalistycznych przywódców ukraińskich wymienionych w notce (linki) zostały gruntownie zmoderowane („sczyszczone”).