O Powstaniu Styczniowym słyszał każdy – o Powstaniu Zabajkalskim prawie nikt. W dniu 24 czerwca 2016 roku minie sto pięćdziesiąta rocznica jego wybuchu. Z tej okazji w środę 8 czerwca o godz. 17.00 w gmachu PAST-y (ul. Zielna 39; sala na 4. piętrze) odbyła się prelekcja prof. Janusza Odziemkowskiego zorganizowana przez SPJN. Przyszło na nią dwadzieścia parę osób, a filmowała ją ekipa portalu Blogpress.pl .
Powstanie Zabajkalskie uważane jest niekiedy za ostatni akord Powstania Styczniowego, ponieważ wzięli w nim udział Polacy zesłani na Syberię za udział w Powstaniu Styczniowym. Mieli oni budować drogę w okolicy jeziora Bajkał. Nie doszlo jednak do tego, gdyż wieźniowie w dniu 24 czerwca 1866 roku wszczęli zbrojny bunt. Dość szczegółowy opis dalszych wydarzeń mozna znaleźć w sieci {TUTAJ} i {TUTAJ}. W PRL temat zsyłek Polaków na Sybir nie byl chętnie podejmowany. W roku 1963 w “Przegladzie Historycznym” ukazał się obszerny artykuł Henryka Skoka o tym powstaniu. Ten sam autor opublikowal w 1974 roku monografię “Polacy za Bajkałem”. Jeden z rozdziałów poświęcił Powstaniu Zabajkalskiemu. Według Wikipedii {TUTAJ}:
“Kornel Ujejski na wieść o krwawym stłumieniu tego powstania i egzekucji jego przywódców napisał wiersz “Na zgon rozstrzelanych w Irkucku”.
Walki polskich zesłańców zostały upamiętnione po 1990 na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem „POWSTANIE ZABAJKALSKIE CZERWIEC 1866”.”. Wiersz Ujejskiego zamieszczony został w obu zacytowanych uprzednio przeze mnie artykułach.
Przejdźmy teraz do prelekcji prof. Odziemkowskiego. Rozpoczał on od przypomnienia tzw spisku krasnojarsko-kańskiego z lata 1865 r. “Jego liderami byli Polak (żydowskiego pochodzenia) i Rosjanin. Paweł Landowski był w Warszawie naczelnikiem żandarmerii narodowej. Za udział w zamachu na carskiego namiestnika Fiodora Berga został skazany na karę śmierci, którą w ostatniej chwili zamieniono na 20 lat katorgi na Syberii. Nikołaj Sierno-Sołowiewicz należał natomiast do Komitetu Centralnego organizacji „Ziemla i Wola”, za co – po aresztowaniu w 1862 r. – został skazany na dożywotnią katorgę” [patrz pierwszy cytowany wyżej artykuł]. Spisek ten został szybko udaremniony przez carską policję.
Do budowy drogi okołobajkalskiej skierowano 721 zesłańców. Tylko 250 z nich zdecydowało się na przystąpienia do zbrojnej walki. Przywódcami buntu byli Eljaszewicz, Celiński, Arcimowicz, Szaramowicz i Rejner. Utworzono oddział konny, oddział strzelców i grupę kosynierów. Poczatkowo planowano zdobyć miasteczko Posolsk i stację kolejową w Lichanowej. Nie udało się jednak tego dokonać. Starcie z oddziałami carskimi w Miszysze zostało przegrane. Próbowano więc ucieczki do Chin. Wojsko carskie [w tym tysiac Kozaków] przewidziało jednak to i obsadziło górskie przełęcze miedzy Syberią a Chinami. Powstańcy znaleźli się w pułapce. Niektórzy zginęli z wyczerpania lub w czasie potyczek, ale do 25 lipca wszyscy [być moze poza kilkoma ] zostali wyłapani przez wojsko carskie.
W Irkucku rozpoczął sie 24 października proces powstańcow. Władze carskie uznały 197 z nich za aktywnych uczestników buntu. Siedmiu przywódców skazano na śmierć, ale gubernator Irkucka, Korsunow ułaskawił trzech z nich. W efekcie:
“Wyrok śmierci na Szaramowiczu, Celińskim, Rejnerze i Kotkowskim został wykonany w irkuckim więzieniu 15 listopada 1866 r. o godz. 10.00. O egzekucji natychmiast poinformowano telegraficznie Petersburg. Pozostali powstańcy zostali skazani na podwyższenie katorgi, niekiedy przeniesienie do cięższych robót i zakucie w kajdany. Omijać ich miały kolejne, ogłaszane przez carat amnestie polityczne. Dopiero trzecia z nich, z maja 1873 r., zrównała ich w prawach z innymi kategoriami zesłańców politycznych. Część insurgentów zabajkalskim osiedliła się na Syberii i dokonała tam żywota, niektórym nawet udało się powrócić do Polski.”[ patrz pierwszy cytowany wyżej artykuł].
Prelekcja prof Odziemkowskiego trwała do godz 18:00, a potem głos zabrali słuchacze. Wyróżnił się tu jeden z nich, który podróżował po Syberii badając dzieje Powstania Zabajkalskiego. Mówił on, że stulecie tego powstania bylo obchodzone w Irkucku, a w ścianę tamtejszego kościoła wmurowano tablice ku jego czci. Istnieje też ulica imienie polskich powstańcow.. Podawał duzo ciekawych szczegółów dotyczących okolic jeziora Bajkal oraz dróg i kolei tamze. Współpracował także z prof. Szostakiewiczem, badaczem Syberii. Jego wypowiedzi były cennym uzupełnieniem wykładu.
Wspomniał na przyklad o tym, iz Powstanie Zabajkalskie zostało użyte jako argument w rokowaniach z Anglikami na temat niepodległości Kanady. Ja spytałam o to, czy powstanie to było opisywane w chińskich źródłach. Okazało się, że nikt tego nie sprawdzał. Niestety – o 18:40 musialam wyjść, choć dyskusja wciąż trwała. Spieszyłam się na wieczór autorski Piotra Goćka. Opowiem o nim w następnej notce.
Dodaj komentarz