Dwoje nieprzejednanych nieprzyjaciół naszej wyższej natury: grzech i śmierć, w ścisłym i nierozerwalnym ze sobą związku, trzyma nas w swojej władzy. Dwom wielkim pragnieniom: nieśmiertelności i prawdy przeciwstawiają się dwa wielkie fakty: nieuchronne panowanie śmierci nad wszelkim ciałem i niezachwiana supremacja grzechu nad każdą duszą. My tylko pragniemy wznieść się nad resztę natury, ale śmierć zrównuje nas z wszelkim ziemskim stworzeniem, a grzech czyni nas gorszymi od niego – W. Sołowjow.

Przy analizie tego zagadnienia nieodzowne okazuje się zwrócenie osobnej uwagi na wpływy, jakie wywarła i wywiera w tym względzie filozofia współczesna, której znaczenia nie tylko nie należy lekceważyć, ale często trzeba je traktować w sposób o wiele poważniejszy, niż to zazwyczaj czynimy. Ludzką egzystencję kształtuje kultura, codzienne problemy, styl życia, wydarzenia, czyli to wszystko, co tworzy cywilizację danej epoki. Jak pokazuje studium historii obyczajów i moralności, kształt, jaki przybiera cywilizacja w poszczególnych epokach, wpływa także na rozumienie grzechu. Warto więc pytać się, jaka filozofia stoi u podstaw danej cywilizacji, usprawiedliwia ją i propaguje, gdyż już wielokrotnie w historii to właśnie określone filozofie dostarczały zasadniczych inspiracji do podejmowania przemian cywilizacyjnych (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych) oraz tworzyły zręby nowych cywilizacji, stając się wyznacznikiem ich tożsamości.

Pokuta w życiu chrześcijańskim

Niniejsze rozważania zacznijmy od uznania za podstawową i bezpośrednią daną, iż życie chrześcijańskie wymaga pokuty. Pokuta ze swej strony nie jest rzeczywistością autonomiczną i wyizolowaną, ale w sposób bezpośredni przywołuje rzeczywistość grzechu. Pokuta jest „pokutą za grzechy”. To nie wyczerpuje oczywiście całej treści zawartej w rzeczywistości pokuty – przypomina ona także o dobru, które było kochane, ale w wyniku grzechu zostało utracone. Dzięki pokucie to utracone dobro odżywa w człowieku, który z bólem serca pragnie je odzyskać, by znowu móc się nim cieszyć i z niego korzystać. Pokuta rodząca się z żalu jest istotnym elementem nawrócenia (metanoia), to znaczy zmiany sposobu myślenia i działania w stosunku do dobra i do zła – dobro staje się przedmiotem poszukiwania i wyboru, a zło zostaje odrzucone. Żal jest uznaniem błędu w podejmowanych wcześniej wyborach i zdaniem sobie sprawy z upadku, jakiego doświadcza ludzkie ja w swoim egoizmie sprzeciwiające się Bogu. Pokuta jest więc ekspiacją za własny błąd i zadowolenie, jakiego doświadczył własny egoizm, który utwierdził się w swojej pysze i zadowolił się dobrami tego świata poddanego przemijaniu.

W ramach niniejszych rozważań przyjmijmy również za oczywiste, że współczesny zachodni świat tkwi w materializmie praktycznym, czego niewątpliwie dowodzi konsumizm oraz inne zjawiska wywołane przez społeczeństwo w dziedzinie myślenia i działania, u podstaw których, jako naczelna, stoi kategoria dobrobytu. Negatywnym efektem wszystkich tych zjawisk społecznych i kulturowych, które dotykają w sposób bezpośredni rzeczywistości religijnej, jest to, iż zostały skazane na wyeliminowanie z niej pojęcia takie, jak „cierpienie”, „ból”, „umartwienie”, „wyrzeczenie”, „ofiara”. Taka eliminacja w znaczącym stopniu już dokonała się w tych społeczeństwach, które wspięły się na najwyższy poziom rozwoju technologicznego. Objęła ona swoim zasięgiem także rzeczywistość żalu za grzechy i pokuty. Przebieg tego procesu jest dość łatwy do ustalenia. Skoro dobrobyt jest najważniejszy, skoro stanowi antidotum na cierpienie, ból, brak, to nie ma także wystarczających racji do mówienia o potrzebie pokuty i żalu, a więc i o zagadnieniu grzechu. Stąd przejście do utraty zmysłu grzechu jest już czymś bardzo prostym i niemal bezpośrednim.

Nie chodzi o określenie, jaki wpływ wywiera na stan moralny człowieka rozwój technologiczny i cywilizacja dobrobytu, gdyż jak do tej pory nie zostały sformułowane prawa, które umożliwiałyby jednoznaczne stwierdzenie takiego wpływu. Prowadzone aktualnie w tej dziedzinie refleksje mają charakter raczej opisujący niż definiujący.

Z naszej strony podejmujemy tutaj próbę określenia, jakie miejsce zajmuje rzeczywistość grzechu w tych filozofiach, które starają się kształtować i uzasadniać cywilizację współczesną zdominowaną przez technikę i technologię. Chodzić więc będzie tutaj o filozofie immanentne, które w centrum wszelkiej rzeczywistości postawiły człowieka, i uczyniły to w taki sposób, że stał się on jedynym arbitrem swojej własnej prawdy, a tym samym także swojej wolności.

Egzystencjalizm

W naszych rozważaniach skoncentrujemy się na egzystencjalizmie, który jest kierunkiem filozoficznym najbardziej zainteresowanym problemem zła i grzechu. Właściwie wszystkie kierunki filozoficzne o charakterze egzystencjalnym stwierdzają zachodzenie związku między egzystencją i grzechem, między wolnością człowieka i jego popadaniem w zło. Stwierdzenie istnienia zła i grzechu oraz ich głębokiego związku z ludzką egzystencją nie oznacza jednak przyjęcia chrześcijańskiej koncepcji tych rzeczywistości oraz ich związków.

Istotą grzechu w koncepcji chrześcijańskiej jest ludzkie nieposłuszeństwo wobec prawa Bożego, to znaczy bunt woli stworzonej wobec woli Boga. To wypaczenie woli ludzkiej w stosunku do woli Bożej sprawia, że czyn ludzki zostaje zniekształcony moralnie. Grzech nie sprowadza się więc, jak często sądzi się banalnie, do pojawienia się w człowieku jakiegoś „braku biernego”, ale jest on „brakiem czynnym”, gdyż zakłada czyn oparty na w pełni świadomej i w pełni dobrowolnej decyzji, u podstaw której stoi alternatywa: dobro albo zło, a w którą człowiek angażuje całego siebie. Właśnie z tego powodu mówi się o odpowiedzialności człowieka za wybory, których dokonuje.

Egzystencjalizm uznaje, że ta ontologiczna funkcja wyboru, czyli wolnej decyzji, stanowi fundamentalne pryncypium ludzkiej egzystencji. Człowiek nie jest niezmienny; jest on rzeczywistością dogłębnie dynamiczną, gdyż realizuje się poprzez decyzje, wybory, działania, formy zaangażowania. Egzystencja ludzka „spełnia się” za pośrednictwem konkretnych wyborów, jakich człowiek nieustannie dokonuje. Wybory te mają znaczenie kwalifikujące dla jego bytu. Dzięki nim człowiek może być nazwany „ojcem siebie”, jak często stwierdza chrześcijańska tradycja moralna i duchowa. W Ewangelii ta sama ważna prawda została wyrażona przez Chrystusa w następujący obrazowy sposób: Poznacie ich po ich owocach. Czy zbiera się winogrona z ciernia albo z ostu figi? Tak każde dobre drzewo wydaje dobre owoce, a złe drzewo wydaje złe owoce. Nie może dobre drzewo wydawać złych owoców ani złe drzewo wydawać dobrych owoców (Mt 7,16-18).

Stwierdzając podstawowe znaczenie wyborów w ramach ludzkiej egzystencji, egzystencjalizm nie jest jednak tak samo jednoznaczny w interpretacji – można by powiedzieć – „zasięgu” tych decyzji. Kierunki egzystencjalizmu, jakie rozwinęły się w naszym wieku i których rola stała się konstytutywna dla filozofii naszych czasów, traktują byt jako wewnętrznie skończony, siłą rzeczy rzutując to przeświadczenie na ludzką wolność jako zasadę i cel egzystencji. W egzystencjalizmie można wyodrębnić kierunki o charakterze negatywnym, w których istnienie oznacza „wybór bycia sobą” bądź “wybór własnej skończoności”, który to wybór jest najbardziej podstawowy pośród ludzkich wyborów. Ten typ egzystencjalizmu eliminuje wszelką transcendencję metafizyczną, a tym samym pozytywną relację człowieka z Bogiem. Wśród jego przedstawicieli należy wymienić przede wszystkim J.P. Sartre’a, K. Jaspersa, M. Heideggera.

W egzystencjalizmie można wyodrębnić także nurt pozytywny, to znaczy taki, który uznaje, iż egzystencja człowieka, mimo że ma charakter skończony, opiera się na jego relacji z transcendentnym i osobowym Bogiem, która nadaje jej (tzn. ludzkiej egzystencji) charakter transcendentny. Przedstawicielem tego typu egzystencjalizmu jest przede wszystkim S. Kierkegaard, który wywarł duży wpływ na współczesną teologię protestancką i na filozofię G. Marcela, która z kolei rzutowała w jakimś stopniu na teologię katolicką.

Egzystencjalizm o charakterze negatywnym głosi skończoność bytu i wyklucza możliwość rzeczywistej osobowej relacji człowieka z Bogiem. Ta skończoność jest traktowana w bardzo różny sposób, co wynika z bardzo różnego podejścia do ontologicznego określenia bytu. Elementem wspólnym różnych kierunków filozofii egzystencjalnej jest kategoria „podmiotowości”, uznana za czynnik podstawowy w stosunku do rzeczywistości obiektywnej. Ta ostatnia jest traktowana jako doświadczenie skończoności bytu, w którym urzeczywistnia się egzystencja, a więc doświadczenie „negatywności” egzystencji. Nacisk kładziony na negatywność bytu może być uznany za „punkt krytyczny”, który oddala tego typu egzystencjalizm od chrześcijaństwa, a nawet od podstawowych rzeczywistości duchowych uznanych za klasyczne w ramach różnych kultur.

Wpływ egzystencjalizmu na rozumienie grzechu

Przejdźmy teraz do krótkiego spojrzenia na ujęcia grzechu, jakie w naszym wieku zaprezentowali filozofowie z kręgów egzystencjalizmu negatywnego i jakie znacząco wpływają na współczesną etykę i teologię moralną, a także w wielu konkretnych przypadkach są wykorzystywane do eliminowania grzechu ze współczesnej świadomości moralnej oraz dzisiejszej kultury.

Jean Paul Sartre

Francuski egzystencjalista J.P. Sartre po prostu i radykalnie pozbawił zło i grzech wszelkiego rzeczywistego znaczenia w ramach ludzkiej egzystencji. Dokonał tego w charakterystyczny dla siebie sposób, to znaczy na bazie „kontrastu”, przedstawiając zło i grzech jako elementy konstytutywne samej istoty ludzkiej i jej egzystencji. Założenia takiej interpretacji przedstawił w swoim absurdalnym „arcydziele”, jakim jest L’ętre et le néant (1943). Wypracowane tam założenia konsekwentnie wprowadzał potem do swoich pism literackich, w których nędza, ohyda, perwersje i wypaczenia w dziedzinie moralności są ukazywane i propagowane jako nieunikniona i jedynie możliwa sytuacja człowieka w świecie.

W swojej twórczości literackiej Sartre ukazał człowieka, który w swojej egzystencji dogłębnie zanurza się w grzech. Takie ujęcie w dużym stopniu jest prawdziwe i nie byłoby jeszcze czymś najgorszym, gdyby nie to, że egzystujący w grzechu człowiek Sartre’a jest całkowicie pozbawiony wszelkiej nadziei na jakiegokolwiek odkupiciela. To czyni go rzeczywiście tragicznym. Bohaterowie Sartre’a są wolni, ale jedynie po to, by poprzez zło doświadczane w swojej wolności sięgnąć jego dna. Wyrzuty sumienia są dla nich „absurdem wszelkich absurdów”; godne uznania są tylko pasje uwolnione od wszelkich ograniczeń i sankcji. W świecie, w którym dobro i miłość są tylko tragiczną chorobą ducha ludzkiego, nie ma oczywiście miejsca na żal, na pokutę, na nawrócenie, na oczyszczenie ducha, zaś zmysł grzechu nie ma sensu; a jeśli jest, to trzeba go raz na zawsze wyeliminować, gdyż byłby tylko czynnikiem jeszcze bardziej pogłębiającym negatywność egzystencji.

Karl Jaspers

W filozofii K. Jaspersa, wiernego w kwestii zła perspektywie filozoficznej Kanta, który ujmuje je jako „negację bytu”, a w dużym stopniu także Hegla, według którego grzech pierworodny jest tylko „mitem chrześcijańskim”, problem zła i grzechu nie jest interpretowany w sposób aż tak tragiczny, jak to miało miejsce u Sartre’a. W teorii „zła radykalnego” Kanta stwierdza się, że zło jest o tyle wrodzone, o ile znajduje się w woli człowieka, zanim zacznie on konkretnie korzystać ze swojej wolności. Także według Jaspersa człowiek nie może uniknąć zła i sytuacji zła, i dlatego należy mówić o jego „istotnej winie” (wesenhafte Schuld), która stanowi dla człowieka „sytuację graniczną”, w której doświadcza on antynomii swojego bytu, a zatem także „głębi” swojej wolności. Jaspers stwierdza: Sytuacje graniczne są nieuniknione. Nie możemy ich przekroczyć. Ale dopiero wstrząs, którego doznajemy, gdy sytuacje graniczne stają się naszym doświadczeniem, przywodzi nas jako możliwą egzystencję do nas samych. Przesłaniając je sobie, pozostajemy dla samych siebie, tak jak ciemnością pozostają dla nas wszelkie sprawy istotne. Wielkość człowieka polega na tym, czym staje się on w doświadczeniu sytuacji granicznych.

Graniczna sytuacja winy pozwala na uchwycenie głębi ludzkiej wolności, w której człowiek zostaje wyzwolony z wszelkich iluzji, pozbawiony wszelkiego oparcia poza sobą oraz rzucony w kompletną beznadziejność. Według Jaspersa takie doświadczenie przeżyli ludzie religijni tej miary, co Augustyn, Pascal, Kierkegaard. Właściwie jedynym sposobem uniknięcia przez człowieka winy byłaby w tej sytuacji rezygnacja z działania, czyli zdystansowanie się od egzystencji poprzez samobójstwo. Etyka nie dopuszcza takiego rozwiązania, a więc antynomia pozostaje, a tym samym nie znika także wina każdego człowieka. Zdaniem Jaspersa człowiek musi więc wziąć na siebie etyczne poczucie winy, które nabiera charakteru „winy radykalnej”.

Ta “ostateczna wina” jest doświadczana przez człowieka tylko w samotności i w milczeniu, ale reakcje na tę graniczną sytuację winy nie są jednakowe u wszystkich. Dla dużej części ludzi, dogłębnie zaabsorbowanych codziennymi sprawami życia, problem w ogóle nie istnieje. Ludzie o nastawieniu doktrynerskim uważają, że rozwiązali problem w oparciu o wypracowane doktryny dotyczące natury winy i grzechu. Jaspers wskazuje w tym przypadku na szczególne znaczenie doktryny o przeznaczeniu, której nadaje interpretację dualistyczną: na mocy grzechu pierworodnego wszyscy w sposób nieodwracalny są pogrążeni w winie. Przez przeznaczenie ludzie są dogłębnie podzieleni między sobą: Bóg-stwórca (…) każdego człowieka przeznaczył na wieczne potępienie bądź wieczne błogosławieństwo. Nie od poszczególnego człowieka zależy, co się z nim stanie, lecz albo od gniewu Bożego, który potępieńcem stwarza, kogo zechce, albo od miłującej litości Bożej, stwarzającego człowieka obdarzonego łaską, ku któremu zwraca się Bóg, tak iż zarazem ów człowiek może się zwrócić do Boga.

Zadanie człowieka polega więc na uznaniu woli Bożej oraz na poszukiwaniu kryterium służącego do określenia tego, do czego jesteśmy przeznaczeni. Łatwo zauważyć w tej koncepcji daleko idące wpływy luterańskiego pesymizmu, który rozdziela żywotny związek odpowiedzialności między wolnością i winą, by uczynić go wydarzeniem kosmicznym, do którego potem można odnieść ekspiację i odkupienie, chociaż człowiek nie może (…) być winny. Koncepcja ta oznacza przede wszystkim, że grzech i zło wpisują się dogłębnie w ludzką egzystencję, potwierdzając tylko jej skończoność, ale nie zawierają w sobie konkretnego momentu roszczenia w kierunku dobra. Takie ujęcie nie tylko nie uzasadnia potrzeby odpowiedzialności wobec zła moralnego, ale raczej sugeruje zepchnięcie go na margines życia, skoro już człowiek nie może się uchylić przed kwestią winy i nie może żyć poza dobrem i złem. To zepchnięcie może dokonać się konkretnie przez zwrócenie się do transcendencji, chociaż nie może być widziane z pozycji transcendencji.

Takie ujęcie nie tylko powoduje wyeliminowanie idei grzechu w sensie teologicznym z pola zainteresowania człowieka, ale nawet sugeruje, można powiedzieć, aby „trzymać się od niej z daleka”, gdyż wprowadza ona w życie człowieka niepotrzebny niepokój i wywiera szkodliwe naciski na konkretną egzystencję. Stąd też wyłania się postulat likwidacji zmysłu grzechu w konkretnym życiu jako warunek „duchowego dobrobytu”.

Martin Heidegger

W innej perspektywie sytuuje się propozycja zawarta w egzystencjalizmie M. Heideggera, przede wszystkim w tak zwanym „ostatnim” okresie jego refleksji. Największy niemiecki egzystencjalista wyprowadził cały problem zła nie z „rozumu”, jak czyni Jaspers, ale z Bytu jako podstawy prawdy o bytach. W tym zwrocie nadał szczególne znaczenie kategorii „tego, co święte” (sacrum), na którym opiera się manifestowanie się Boskości, a więc i relacja Boga ze światem. Ta manifestacja może być uchwycona przez poezję, będącą dziełem tych poetów, których określa on mianem „istotnych”. W posłowiu do słynnego szkicu Was ist Metaphysik? Heidegger wprowadził rozróżnienie między filozofią i poezją: Myśliciel wypowiada bycie. Poeta nazywa świętość (das Heilige).

Jednak zaznacza równocześnie, że chociaż myśliciel i poeta mieszkają na sąsiadujących ze sobą górach, to mimo wszystko są to góry nieskończenie oddalone od siebie, tak że nic nie możemy powiedzieć o ich dialogu: Niejedno wiadomo o stosunku filozofii i poezji. Nic jednak nie wiemy o rozmowie poety i myśliciela, którzy „blisko mieszkają na otchłanią przedzielonych górach”. Wiemy, że sens bytu wyłania się jedynie z przemijania („stawania się”) historii. „To, co święte” jest uroczystą radością ze spotkania się człowieka z Boskością, które jednak nie znosi różnicy natur. To, co święte (to, co Boskie) nie ma w ujęciu Heideggera charakteru teologicznego, ale fenomenologiczno-ontyczny, jak w starożytnej poezji greckiej. Bóstwem zostaje nazwana ziemia, światło, dom…, czyli te rzeczywistości, które wyrastając z doświadczenia człowieka napełniają go pokojem i zapraszają do radości.

Stwierdzenia Heideggera nie pozwalają na utożsamienie tego, co święte z Bogiem. Święte jest to, co się jawi; jednak Bóg pozostaje daleko, a świat (natura), który ukazuje to, co święte, poświadcza równocześnie „brak Boga”. Zdaniem Heideggera współczesna sytuacja świata jest właśnie sytuacją takiego braku: Brak Boga oznacza, że żaden Bóg nie skupia już na sobie ludzi i rzeczy w sposób oczywisty i jednoznaczny i że nie obejmuje już, takim skupieniem, dziejów świata pozwalając w nich przebywać ludziom. Wszelako brakiem Boga daje o sobie znać coś gorszego jeszcze. Nie tylko zbiegli bogowie i zbiegł Bóg, lecz w dziejach wygasł blask boskości.

Sacrum w tej interpretacji ma charakter ziemski i zamknięty, jest jakąś formą poczucia zależności od świata. Autentyczne poruszenie religijne i istota religijności, która daje podstawy relacji człowieka z Bogiem, domaga się bytowej otwartości człowieka na transcendentny i osobowy Absolut, a tego u Heideggera nie znajdujemy; jeśli mówi o „otwartości” człowieka to ma ona wyłącznie charakter immanentny. Wprawdzie jego „to, co święte” ma już coś z teologii negatywnej, czego nie da się powiedzieć o teorii Jaspersa, ale nie pozwala ono na przyjęcie możliwości relacji religijnej między człowiekiem i Bogiem osobowym. Wprawdzie „ostatni” Heidegger zaznacza, że istnieje różnica między horyzontem czysto ontologicznym i horyzontem metafizyczno-religijnym, oraz na tym tle pokazuje potrzebę powrotu do sacrum jako zasady zbawienia człowieka, ale jego filozofia nie pozwala na stwierdzenie, jak i kiedy takie zbawienie mogłoby się dokonać, by wyzwolić człowieka z nihilizmu. Jedyne ewentualne rozwiązanie, jakie zdaje się sugerować Heidegger, ma coś z gnostyckiego oczekiwania na oczyszczenie kosmiczne.

Filozofia Heideggera wywarła duży wpływ na teologię protestancką i katolicką. Wyrazem tego wpływu są między innymi tendencje immanentne i historycyzujące, jakie zauważamy w interpretowaniu działania ludzkiego w ramach etyki i teologii moralnej, czego wyrazem jest na przykład sytuacjonizm etyczny. Wizja Heideggera sprowadza działanie ludzkie do wymiarów tego świata, co jest oczywistą konsekwencją wyeliminowania z niego Boga. Działanie jest co najwyżej elementem „świata, który staje się światem”, które to ujęcie nie da się pogodzić z najbardziej podstawową wizją chrześcijańską działania ludzkiego. Co więcej, w takim ujęciu nie ma miejsca na grzech, który pozostaje „snem” oraz „banałem” egzystencjalnym, a nawet jeśli uznałoby się jego istnienie, to i tak w sposób bezpośredni nie dotyczyłoby ono człowieka.

Konsekwencje egzystencjalizmu w odniesieniu do grzechu

W egzystencjalizmie negatywnym dochodzi się co najwyżej do uznania egzystencjalnego pojęcia winy. Wina egzystencjalna, o której po Kancie mówi egzystencjalizm niemiecki, polega na stwierdzeniu punktu granicznego w skończoności, jaką objęta jest egzystencja. Jest to po prostu wina bez winnych, a więc wina bez żadnej innej sankcji, jak tylko sama skończoność egzystencji, gdyż wina należy do struktury egzystencji, która jest jej „nośnikiem”. W takim ujęciu problemu winy nie ma miejsca na zagadnienie grzechu w sensie osobowym, grzechu wynikającego z błędnego wyboru między dobrem i złem, na gruncie ludzkiego egzystowania „wobec Boga”. Nie ma tu także miejsca na ekspiację i nie zachodzi potrzeba pojawienia się żadnego transcendentnego odkupiciela. Wynikiem takiego ustawienia problemu od strony filozoficznej jest między innymi pomniejszenie w naszych czasach znaczenia nadawanego poszukiwaniu sensu historii, które ma wielkie znaczenie dla całościowego interpretowania działania ludzkiego.

W egzystencjalizmie negatywnym, w którym dominującą rolę odgrywa „zasada świadomości”, jednostka jako taka jest podstawą i kresem swojej wolności. To owa zasada sprawia, że wina przestaje być kategorią relacyjną, utożsamiając się z sytuacją skończoności, jaka określa wolność w jej aktualizowaniu się w odniesieniu do siebie samej. To wyjaśnia, dlaczego wizja chrześcijańska tak bardzo broni „pryncypium bytu”, na tle którego ukazuje transcendencję Boga i Jego działania historycznego oraz transcendencję człowieka i jego działania osobowego. Tylko w ramach wizji, która sytuuje człowieka przed Bogiem, można w sposób sensowny mówić o winie i grzechu oraz zasłudze i karze. Takie ujęcie zagadnienia prezentuje na przykład egzystencjalizm pozytywny S. Kierkegaarda.

ks. Janusz Królikowski

http://www.katolik.pl/utrata-zmyslu-grzechu,22617,416,cz.html?s=5

***********

Stanisław Morgalla SJ

Pokusa zazdrości

Kto z nas nie zna słodko-kwaśnego smaku zazdrości? Słodkiego, bo objawia upragniony przedmiot lub stan rzeczy i kwaśny, bo nie my jesteśmy jego posiadaczami czy uczestnikami.

Pośród tej dwuznaczności rodzi się pokusa, pokusa zazdrości, otwarte drzwi do wszelkiej niegodziwości lub… cnoty. Gdybyśmy tylko mieli trochę więcej cierpliwości, gdybyśmy tylko trochę dłużej wytrwali w tym niewygodnym napięciu, gdybyśmy zachowali równowagę między tym atrakcyjnym “już” a bolesnym “jeszcze nie”, to być może otwarłyby się nam oczy i dostrzeglibyśmy szansę na rozwój, a nie tylko śmiertelne zagrożenie. Trzeba tak niewiele, tylko… nawrócić się.

Nie zazdrość! – łatwo powiedzieć

Będę szczery, zawsze mnie denerwowały mądrościowe zalecenia w rodzaju “nie zazdrość”. Wydają mi się równie skuteczne, co lekarskie porady w anegdotach pt. “Przychodzi baba do lekarza”. No bo jak można nie zazdrościć? To tak, jakby przestać oddychać tylko dlatego, że coś nas boli w środku w trakcie tej czynności. Zazdrość jest jedną z pierwszych i podstawowych emocji, które pojawiają się u każdego z nas zaraz na początku życia. Jeszcze nie potrafimy mówić, a już jesteśmy zdolni kłócić się z rodzeństwem o ulubioną zabawkę. Owszem, to właśnie w tamtym kontekście zrodziły się polecenia w rodzaju “nie zazdrość”. Jednak to, co było skuteczną metodą na Jasia (rzecz jasna popartą argumentem siły), dla dorastającego Janka będzie tylko przysłowiową płachtą na byka, a dla Jana już tylko pobożnym życzeniem. Czy tego chcemy, czy nie będziemy odczuwać ukłucia zazdrości, bo jest niczym odruch bezwarunkowy. Tego żywiołu nie można stłumić.

Generalnie negatywnych uczuć – i chodzi tu nie tylko o zazdrość – nie warto tłumić czy wypierać ze świadomości, bo zachowają się niczym duch nieczysty z Jezusowej przypowieści (por. Łk 11, 24-26): raz wyrzucony błąka się po pustkowiu, szuka i znajduje siedem gorszych od siebie złych duchów, wraca i z powrotem bierze “mieszkanie” w posiadanie, a stan osoby staje się znacznie gorszy od początkowego. Powstaje błędne koło albo jeszcze gorzej – spirala zła. Dobitnie mówi o tym św. Jakub w swoim liście: “Skąd się biorą wojny i skąd kłótnie między wami? Nie skądinąd, tylko z waszych żądz, które walczą w członkach waszych. Pożądacie, a nie macie, żywicie morderczą zazdrość, a nie możecie osiągnąć” (Jk 4,1-2). Zazdrość, pożądanie jeśli nie zostaną na czas rozpoznane i rozmontowane, dają początek reakcji łańcuchowej, która ostatecznie prowadzi do eskalacji przemocy i wojny. By jednak przerwać ten łańcuch zła, trzeba się dobrze wsłuchać w to, co pojawiająca się zazdrość ma do powiedzenia. Ale by ją usłyszeć, przekonują specjaliści od komunikacji, trzeba pozytywnie się nastawić: odrobina sympatii czy szczypta humoru może bardzo pomóc, bo ten diabeł nie taki straszny jak go malują. Dlatego zamiast powtarzać pełną uprzedzenia mantrę: “Nie zazdrość!”, spróbujmy tym razem powiedzieć coś pozytywnego, np. “Mów do mnie jeszcze!” lub “Zazdrości, dodaj mi skrzydła!”.

Między “już” a “jeszcze nie”

Pamiętajmy, że pokusa jest nie tylko zagrożeniem, ale także okazją do większego dobra. Gdyby nie było pokusy, nie byłoby też i cnoty. Przecież nawet nasz Pan, Jezus Chrystus, był kuszony. Idąc więc Jego śladem, spróbujmy “porozmawiać” z zazdrością, by odkryć to większe dobro, które właśnie pojawia się na horyzoncie. Zło zawsze żeruje na dobru, bo samo z siebie nie ma istnienia. Co jest tym dobrem? Przekonamy się o tym za chwilę. Na razie zajrzyjmy zazdrości głęboko w oczy i spróbujmy usłyszeć to, co próbuje nam powiedzieć.

A zazdrość ma nam do powiedzenia przynajmniej trzy rzeczy. Po pierwsze, przypomina nam o tym, że jeszcze żyjemy, istniejemy! Nasza krucha, ludzka natura daje o sobie znać pewnym brakiem czy frustracją z powodu jakiejś potrzeby. Po drugie, najlepsze jeszcze przed nami! Jeszcze nie dotarliśmy do celu, przeciwnie, otwierają się przed nami nowe horyzonty i jeszcze coś w życiu możemy osiągnąć. Po trzecie, od nas zależy, jaką drogę obierzemy. I to jest najważniejsze, bo jeśli nie weźmiemy spraw w swoje ręce, to zazdrość urządzi nam prawdziwe piekło na ziemi. Wtrąca nas ona bowiem w sytuację, w której stajemy na rozdrożu z tysiącem otwartych możliwości – najgorzej jest nie wybrać żadnej, bo wtedy szarpać nas będzie jak wilki rannego niedźwiedzia: nie zabije, ale też żyć nie pozwoli. Wybór zaś tego, co nam się najbardziej narzuca, zwykle też nie jest dobrym rozwiązaniem. Przykładowo, zazdrość może nas dopaść wszędzie, nawet na niedzielnej Mszy Świętej, powiedzmy między czytaniami mszalnymi. Wystarczy banalny powód, ot choćby to, że dostrzeżemy u sąsiada z boku lepszy model komórki lub że jego dziewczyna (może żona), piękna jak marzenie, jest lepiej ubrana niż nasza ślubna połowa. To wystarczy, by zaczęła się pogoń myśli, uczuć i gotowych scenariuszy działania, które – jeśli ich nie zatrzymamy – na pewno doprowadzą mózg do temperatury wrzenia. Zazdrość bowiem od razu przywoła na pomoc wspomnianych siedem gorszych od siebie złych uczuć-duchów. I tak zaczniemy użalać się nad sobą (“ja zawsze miałem\mam gorzej od innych”), złościć i gniewać (“dlaczego nawet w kościele ludzie muszą obnosić się swoim bogactwem”), odczuwać resentyment (“dziewczyna piękna, ale pewnie głupia”), lękać (“a jeśli stracę pracę lub żonę”), wstydzić lub odczuwać poczucie winy (“znowu jestem do niczego”, “nie potrafię zadbać o nas”). Jedyny sposób, by nie zwariować, to przerwać tę gonitwę myśli i uczuć. Tylko jak?

Nawrócenie potrzebne na już

Negatywną spiralę zazdrosnego narzekania czy biadolenia najlepiej przerwać radykalnie. W świecie emocji taką radykalną odpowiedzią na zazdrość i jej pochodne są emocje i uczucia pozytywne. Dlatego przede wszystkim trzeba się ucieszyć, choćby z tego, że ukłucie zazdrości przypomniało nam, że żyjemy i wiele jeszcze mamy przed sobą w drodze do świętości. A kto potrafi ucieszyć się sobą, to łatwiej też ucieszy się kimś innym, tym że dobrze mu się powodzi, że ma taką fajną komórkę, no i żonę, więc pewnie jest inteligentny i odnosi spore sukcesy. Brzmi jak w bajce? Jeśli tak, to brzmieć tak musi, bo przecież nikt nas jeszcze nie nakłonił, by taką strategię zastosować w życiu. I choć pierwsze kroki będą wyglądać śmiesznie i infantylnie, to warto przyłożyć się do tej lekcji, bo z czasem nabierzemy wprawy i finezji. Nie wolno też zapominać o modlitwie – Jezus w czasie kuszenia na pustyni modlił się i to aż dni czterdzieści. Dzięki modlitwie łatwiej przyjdzie nam wzbudzać pozytywne postawy w momencie pokusy. Wystarczy choćby akt strzelisty: “Jezu, cichy i pokorny, uczyń serce według Serca twego”.

Jedyną słuszną odpowiedzią na zazdrość jest wdzięczność, bo to ona jest tym pozytywnym uczuciem/stanem, na którym zazdrość żeruje. Zazdrość jest wypaczonym przez krzywe zwierciadło ludzkiej duszy obrazem wdzięczności: w podobny sposób jest bezinteresowna i zapatrzona w nieskończoność. Z doświadczenia bowiem wiemy, że rozbudzone gwałtownie przez zazdrość potrzeby, nawet jeśli zostaną zaspokojone, to odezwą się znowu po jakimś czasie, i to gwałtowniej niż za pierwszym razem. Jak w naszym przykładzie: nawet gdybyśmy mogli legalnie wziąć w posiadanie aparat komórkowy naszego sąsiada (że o dziewczynie czy też żonie nie wspomnę), to bardzo szybko okaże się, że ten model jest już przestarzały i na dodatek nie wszystko w nim działa (co również odnosi się do “pięknej jak marzenie” dziewczyny czy żony, choć mieliśmy już o tym nie wspominać). W zazdrości jak nigdzie indziej sprawdza się powiedzenie, że apetyt rośnie w miarę jedzenia. Dlatego potrzebne jest nawrócenie i to nawet kilkustopniowe.

“Nie samym chlebem żyje człowiek…” – powiedział Jezus do kuszącego go wizją chrupiącego pieczywa diabła. I na tym polega pierwsze możliwe nawrócenie: na odkryciu, że choć jesteśmy materią (i to ożywioną!), to samą materią nie da się nas zaspokoić. Do życia konieczne jest coś więcej niż materia. I o tym traktuje druga część wypowiedzi Jezusa: “ale każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych” (Mt 4, 4). Odkrycie rzeczywistości duchowej (niematerialnej) nie wystarcza – potrzebna jest też dobra orientacja w tym świecie ducha, a ta dotyczy prawdy i dobra. I to jest drugie nawrócenie. Zazdrość w tej sferze nie jest dobrym przewodnikiem – jej pojęcia prawdy czy dobra zawsze są wypaczone. Mordercza zazdrość nie opuściłaby nas nawet wtedy, gdybyśmy mieli w posiadaniu świat cały. Można ją pokonać jedynie uznaniem tego prostego faktu, że to nie my jesteśmy panami świata. I o tym jest ostatnia pokusa Jezusa: Panu Bogu swemu będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz” (Mt 4, 10). I to jest ostatnie nawrócenie: odkrycie, że istnieje Bóg, który wszystko ma pod swoją władzą.

Dziękczynienie, czyli Eucharystia

Zazdrość to podziw dla czegoś lub kogoś, po co – niczym w raju – od razu wyciąga się pazernie rękę. Wdzięczność to podobny podziw, który jednak potrafi “karmić się swoim głodem” i wytrzymując pokusę wyciągnięcia ręki przemienia się w kontemplację rzeczywistości. Dzięki wytrwaniu w tym napięciu zazdrośnik może przemienić się w człowieka wdzięczności, który ceni sobie to, co ma, kim jest i kim może się stać, bo wszystko dla niego staje się darem pochodzącym od Boga. Nawet rzeczy trudne – niepowodzenia czy przeciwności – bo przecież jeśli wszystko jest w ręku Boga, to i one są dane, by wypełniła się wola Boża.

Nieprzypadkowo Eucharystia oznacza dziękczynienie. W tym sakramencie dokonuje się bowiem przedziwna przemiana: ofiarujemy Bogu odrobinę chleba i kilka kropel wina zmieszanego z wodą, a w odpowiedzi otrzymujemy Ciało i Krew Jego Syna, nasze zbawienie. Może warto zacząć dodawać do tej odrobiny nasze ukłucia zazdrości, nasze braki, trudności i kłopoty, wiedząc, że On odpowie nam całym sobą i przemieni nasze serca według Serca Swego. Czy można sobie wyobrazić korzystniejszą wymianę? Oddaj Bogu wszystko, a wszystko stanie się darem od Niego.

Pytania:

Czy potrafisz przyjmować ukłucia zazdrości jako zachętę do odkrywania nowych możliwości i horyzontów?

Czy też raczej zamykasz się w uczuciach negatywnych: odgrywasz rolę ofiary i złościsz się na Boga, ludzi i cały świat, że nie jest taki, jak sobie wymarzyłeś?

Czy jesteś wdzięczny Bogu za wszystko, co przynosi ci życie?

Czy cenisz sobie Eucharystię, sakrament przedziwnej wymiany?

Stanisław Morgalla SJ

Przewodnik Katolicki 12, 29.03.2015 

fot. Antoine K, Jealousy
www.flickr.com

http://www.katolik.pl/pokusa-zazdrosci,24713,416,cz.html

*********

ks. Krzysztof Wons SDS

Grzech i cierpienie

Grzech i rana po grzechu

Nie ma człowieka, który by nie zgrzeszył i nie ma człowieka, który by nie cierpiał z powodu grzechu. Nie ma grzechu, który nie powoduje zranienia. Symptomy ludzkiego bólu z powodu grzechu są w pewnym stopniu podobne u wszystkich: narastający smutek, uczucie przygnębienia, niepewność, moralne, psychiczne i duchowe zagubienie. Te lub inne symptomy zawsze są obecne. Mogą natomiast być tłumione. Wtedy ujawniają się w inny sposób – po czasie, nieraz w sposób gwałtowny i zaskakujący jak ukryta choroba. W doświadczeniu cierpienia z powodu grzechu jesteśmy sobie bardzo bliscy – jesteśmy „bliźniakami”. Nikt z nas nie obronił się przed bolesnym wejściem w ten stan. Każdy z nas nosi w sobie dotkliwe przeżycie grzechu … i rany, które pozostawia on po sobie.

Naszym grzechem ranimy nie tylko siebie, ale także innych, najbardziej tych, którzy żyją najbliżej nas. I odwrotnie: ranią nas i zadają nam cierpienie grzechy drugich osób. W dramacie pierwszych rodziców, Adama i Ewy, zawiera się dramat każdego z nas: najbardziej ranią się grzechem osoby ze sobą związane. Najbardziej boli rana zadana najpiękniejszym i zażyłym więzom. Najmocniej krwawi rana zadana naszej relacji z Bogiem.

Św. Jan w swoim pierwszym liście odwołuje się do tego trudnego doświadczenia i pokazuje, że dotyczy ono każdego z nas. Przestrzega przed „pułapką zaprzeczania” tej prawdzie. Mówi prosto i dosadnie: Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas prawdy (1 J 1,8). Jan przestrzega, że zaprzeczanie prawdzie o grzechu jest postawą bardzo niebezpieczną. Okłamywanie samego siebie, niedopuszczenie do siebie prawdy, że „zgrzeszyłem”, prowadzi do zakłamania. Rany, do których nie potrafimy się przyznać, będą pogłębiały nasze cierpienie. Więcej. Rany nie odkryte i nie leczone potrafią śmiertelnie zakażać życie. Z odkrywaniem prawdy o grzechu i o ranach po grzechu, związany jest nieraz silny ból. Nie jest łatwo zgodzić się na ten ból i świadomie się z nim spotkać. Rodzi się pokusa, aby nie przyznać się do bólu, który przypomina o ranie…

Nie sam fakt popełnionego grzechu i rany, które on po sobie pozostawia są źródłem największego bólu. Powodem największego cierpienia, które może się pogłębiać, jest tłumienie bólu, który wywołuje rana grzechu. Człowiek wchodzi wtedy w stan powiększonego cierpienia – w stan trwania w grzechu. Trwanie w stanie grzechu męczy i rani najdotkliwiej. Chodzi o postawę, przez którą człowiek zwodzi i oszukuje samego siebie; nie chce przyznać się w swoim sumieniu do zła, którego się dopuścił. Najbardziej obolałym staje się człowiek wtedy, gdy długi czas pozwala się maltretować przez poczucie grzechu, przez zranienia i krzywdy, które wyrządził grzech.

Nie wolno nam zapominać, że na przedłużaniu tego stanu bardzo zależy Złemu. Zły czyni wszystko, aby człowiek zamknął się w stanie grzechu i w cierpieniu, które on wywołuje. Chce utrzymać człowieka w tym stanie, aby się wewnętrznie dręczył, smucił, rozczarował aż do zniechęcenia sobą, aż do odrzucenia siebie. Zły stara się o to, aby człowiek nie wykrzyczał własnego grzechu i pozostał w matni grzesznego cierpienia.

W naszym rozważaniu będziemy przyglądali się człowiekowi w stanie grzechu. W świetle słowa Bożego, będziemy chcieli zobaczyć absurdalność tego stanu i jego bolesne skutki. Chciejmy spotkać się z człowiekiem, który cierpi z powodu grzechu i trwania w grzechu.

Pierwsze cierpienie po grzechu

Słowo Boże z dużą wnikliwością przedstawia proces kuszenia człowieka i pierwsze jego przeżycie zaraz po tym, jak dopuścił się grzechu (Rdz 3,1-7). Jest to przeżycie, które przewraca „do góry nogami” i zniekształca ludzkie spojrzenie na siebie, na drugiego człowieka i na Boga. Do tej pory człowiek przeżywał te relacje w pokoju i w poczuciu bezpieczeństwa. Pojawienie się grzechu w sercu człowieka sprawia, że zaczyna on postrzegać relacje jako źródło niepokoju, wstydu i lęku. Grzech dramatyzuje spojrzenie na ludzkie życie i wprowadza w nie uczucie zawodu, samooszukania, a nawet przerażenia.

Zwróćmy uwagę na proces zatruwania człowieka przez jad grzechu przedstawiony w trzecim rozdziale Księgi Rodzaju, zaledwie w jednym wierszu (w. 7). Ukazany został za pomocą trzech bardzo sugestywnych obrazów wziętych z naszego ludzkiego doświadczenia. Przyglądając się tym obrazom, spróbujmy skonfrontować je z naszym osobistym doświadczeniem grzechu.

„Otworzyły się im obojgu oczy”.
Doskonałe zobrazowanie pierwszego ludzkiego uczucia, które może pojawić się po grzechu: człowiek czuje się oszukany. „Otwierają się mu oczy”. Widzi, co się tak naprawdę stało. Za tym uczuciem pojawiają się następne: uczucie goryczy i rozczarowania. To, czego się dopuścił człowiek, nie daje mu pokoju i szczęścia, jakie obiecywał Zwodziciel (por. Rdz 3, 4-5). Nie daje życia. Wręcz przeciwnie, po dopuszczeniu się grzechu w jakimś sensie człowiekowi „nie chce się żyć”. Tylko jedna obietnica się sprawdza: rzeczywiście ludziom otwarły się oczy (por. w. 5). Zło w całej swej pełni odsłania się po fakcie, zwykle wtedy, gdy jest już za późno. Pojawia się doświadczenie przerażenia. Słowo Boże przepowiada człowiekowi, że ilekroć wejdzie w grzech, tylekroć wchodzić będzie w gorzkie uczucie zawodu. Nawet gdy uczucie to zostanie przez człowieka zagłuszone, jego odezwanie się na nowo jest tylko kwestią czasu. Tyle tylko, że po czasie odzywa się zwykle ze zdwojoną siłą. Ból staje się jeszcze większy. Im większy był grzech, tym większe będzie uczucie zawodu i przerażenia.

„Poznali, że są nadzy”.
Stwierdzenie, które streszcza samą istotę ludzkiego patrzenia na siebie po dopuszczeniu się grzechu. Po grzechu ludzkie spojrzenie staje się „chore”. Mieszkańcy raju spostrzegają, że są nadzy. Ich reakcja wydaje się nieco dziwna. Przecież nadzy byli już wcześniej – przed grzechem. Czym w swej istocie jest nagość? „Nagość ukazuje przede wszystkim ekstremalność ludzkiej egzystencji w sytuacji bycia stworzeniem pełnym ograniczeń” (G. Ravasi). Dobrze wyraża to wypowiedź Joba: „Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam wrócę” (Job 1,21). Być nagim oznacza być ograniczonym, a więc także bezbronnym wobec swoich ograniczeń. W doświadczeniu nagości człowiek przeżywa jedną z najbardziej intymnych prawd o sobie samym, a mianowicie, że jest istotą stworzoną, czyli ograniczoną i bezbronną. Tyle tylko, że przed grzechem człowiek przeżywał swoją ograniczoność i bezbronność w sposób naturalny. Patrzył na siebie tak jak patrzył na niego Bóg. Nie odczuwał żadnego niebezpieczeństwa, a więc także żadnej potrzeby bronienia siebie. Nie wstydził się siebie. Człowiek przed grzechem był zawsze gotowy na spotkanie z prawdą o sobie i na jej przyjęcie. Była ona dla niego źródłem szczęścia, ponieważ przypominała mu i potwierdzała, że jego życie możliwe jest jedynie w relacji z Bogiem. Nie wyobrażał sobie życia bez Boga. W Nim jak w zwierciadle widział swój prawdziwy obraz i podobieństwo do Boga. Ten obraz nie umniejszał w niczym jego ludzkiej wielkości i godności, co więcej budził w człowieku pokój i poczucie całkowitego spełnienia. Spełniał się jako stworzenie. Stawał przed Bogiem, przed sobą i drugim człowiekiem w całej swej nagości – w prawdzie o sobie.

Grzech zamazał w człowieku obraz i podobieństwo Boże, co sprawiło, że zamazał się także jego obraz Boga, obraz siebie i obraz drugiego człowieka. Grzech sprawia, że człowiek patrzy na swoją nagość, czyli na ludzkie ograniczenia i bezbronność w sposób zafałszowany. Ponieważ grzech jest owocem pokusy, by „być kimś więcej”, „mieć więcej z życia, niż daje Bóg”, „być jak Bóg”, stąd rodzi się w człowieku wstyd i lęk. W takim stanie ducha człowiek nie jest już zdolny przeżywać wewnętrznej harmonii z Bogiem, ze samym sobą i z drugim człowiekiem. Grzech sprowadza stan życia w zakłamaniu. Zakłamanie zabiera pokój. Prowadzi do stanu niepewności i ukrywania się. W grzechu człowiek gubi w pewnym sensie swoją naturalność. Ponieważ chciałby pozostać nadal naturalny, zaczyna stwarzać pozory, ukrywa nienaturalność swojego zachowania.

„Zrobili sobie przepaski”.
Grzech rani relacje osobowe i człowiek nie czuje się już bezpieczny w swojej bezbronności i własnych ograniczeniach. Dlatego okrywa się. Rzeczywistość grzechu jest dramatyczna w skutkach. Człowiek, niszcząc wspólnotę z Bogiem, niszczy wspólnotę ze sobą i z innymi. Tracąc zaufanie do Boga, traci zaufanie do siebie i innych. To samo doświadczenie działa odwrotnie. Powstaje bolesne sprzężenie zwrotne: tracąc zaufanie do siebie, traci je także do Boga i do drugiej osoby. Człowiek doświadcza wewnętrznego rozdarcia. „Czuje się źle”. Swoją słabość i grzeszność odczuwa słusznie jako coś wstydliwego i żałosnego. Prowadzi to jednak do rozchwiania właściwej relacji ze sobą samym. Nie potrafi w sobie oddzielić grzechu od grzesznika. Grzech zaniża w człowieku właściwe poczucie wartości – człowiek nie potrafi przyjąć siebie. Kiedy zaś nie potrafi zaakceptować siebie, wówczas obecność drugiego przeżywa jako zagrożenie. Wywołuje to w nim doświadczenie własnej nędzy – czuje się mniejszy i gorszy. Zaś obecność Boga, jak za chwilę zobaczymy, staje się źródłem lęku. Obraz przepasek z gałązek figowych jest wymownym obrazem ucieczki w pozorne zasłanianie siebie. Jest obrazem prymitywnej obrony własnego „ja”. Jest to obraz udawania, pozornego odzyskania własnej godności. Zauważmy, że ucieczka w pozory, ukrywanie się prowadzi do kolejnych form ukrywania się, tym razem „za drzewami ogrodu”.

Zmaganie w stanie grzechu

Potrójna rana, którą pozostawia po sobie grzech, dotyka wszystkich sfer człowieka: umysłu, serca i woli. Stan ludzkiego zagubienia i cierpienia stara się wykorzystać Szatan. Możemy powiedzieć, że Szatan kusi człowieka dwa razy – przed grzechem i po grzechu. Uleganie temu drugiemu kuszeniu staje się jeszcze bardziej niebezpieczne niż pierwsze. Trafnie obrazuje tę prawdę znane nam powiedzenie: „Ludzką rzeczą jest upaść, ale diabelską rzeczą jest trwać w upadku”.

W historię zagubionego człowieka wkracza także Bóg. Toczy się więc walka o człowieka. Od chwili popełnienia pierwszego grzechu do końca ziemskiego życia człowiek pozostanie terenem walki dobrych i złych duchów. Zobaczmy jak w stanie grzechu człowieka działa Bóg i jak stara się działać Szatan.

Lęk przed Bogiem

Człowiek w grzechu, jak pokazuje nam słowo Boże, wchodzi w trudny stan wewnętrzny. Jest to stan wstydu i lęku. Pierwszym odruchem jest najczęściej ucieczka – próba stłumienia tego stanu. Człowiek bowiem nie lubi ani się wstydzić, ani lękać. Ucieczka staje się często pierwszym psychicznym odruchem, zanim jeszcze ten odruch zostanie zreflektowany i świadomie postanowiony. Możemy powiedzieć, że człowiek zawsze znajdzie sobie drzewo, za którym będzie chciał ukryć swój stan grzechu i lęku.

Człowiek ukrywa się przed sobą, przed drugim człowiekiem. Ukrywa się przed Bogiem. Ukrywanie się przed Bogiem ma znaczenie dramatyczne i jest szczególnie boleśnie odczuwane w naszym życiu. Chęć ukrycia się przed Bogiem staje się pokusą szczególnie silną. Zamierzenie Złego wobec człowieka jest zawsze to samo – zniszczyć jego relację z Bogiem. Czyni to w sposób bardzo przebiegły. Przebiegłe zachowanie Złego polega na tym, że przed grzechem oskarża Boga przed człowiekiem, natomiast po grzechu oskarża człowieka przed Bogiem. Po grzechu rodzi się w człowieku odczucie, że nie może „pokazywać się Bogu na oczy”. Najbardziej tragicznym stanem człowieka po grzechu jest lęk przed Bogiem. Największa pokusa, którą możemy być kuszeni, to fałszywe, lękowe przekonanie, że nie mamy prawa zbliżyć się do Boga, że już do Niego nie należymy. Jednocześnie w lęku człowiek zaczyna zachowywać się agresywnie. Wpada wtedy jakby w zaklęte koło cierpienia z powodu swego grzechu: ukrywanie się przed Bogiem prowadzi do pogłębienia się w nim lęku przed Bogiem. Z kolei lęk prowadzi do agresji, za którą kryje się bardziej lub mniej subtelna forma samoobrony, próba zrzucenia winy na drugą osobę, a nawet na Boga: „Niewiasta, którą postawiłeś przy mnie dała mi owoc z tego drzewa i zjadłem” (Rdz 3,12).

Słowo Boże ukazuje nam cały paradoks i dramat człowieka po grzechu. Jeszcze chwilę wcześniej żył w raju w poczuciu pełnego bezpieczeństwa, w harmonii i pokoju z Bogiem. Odczuwał tęsknotę za Nim i pragnął Go oglądać. Żył z Nim w zażyłej więzi. Teraz, gdy Adam i Ewa usłyszeli kroki Boga w ogrodzie, skryli się przed Nim. Grzech potrafi radykalnie zerwać najpiękniejsze relacje, potrafi diametralnie zmienić historię życia człowieka.

Okłamywanie siebie

Ukrywanie się jest reakcją człowieka, który nie chce sobie uświadomić skutków tego, co się stało. To może prowadzić do kolejnych konsekwencji. Człowiek usiłuje sobie wmówić, że problem ostatecznie nie dotyczy jego samego. W rzeczy samej jest to odruch bardzo głupi i nielogiczny, ale takie jest postępowanie człowieka w grzechu. Trafnie określa to psalmista: „Mówi głupi w sercu swoim nie ma Boga. Ohydne rzeczy popełniają…” W tym znaczeniu staje się bezbożnikiem, postępuje tak jakby Boga nie było, jakby nie dał mu przykazania, jakby można było ukryć przed nim siebie i swoje czyny. Skrzętnie stara się ten stan wykorzystać Szatan, który chce prowadzić człowieka od grzechu do grzechu: Dobrze to działanie pokazuje Psalm 36, 2-3:
– „Nieprawość mówi do bezbożnika w głębi serca” – w grzechu Zły ma ułatwiony dostęp do człowieka. Stara się utrzymywać człowieka w zamroczeniu grzechem;
– „Bojaźni Boga nie ma przed jego oczyma” – najważniejsze dla Złego jest uniemożliwić człowiekowi zwrócenie oczu ku Bogu;
– „Bo jego własne oczy zbyt mu schlebiają, by znaleźć swą winę i ją znienawidzić” – Zły bardzo schlebia człowiekowi w stanie grzechu. Człowiek nie chce zobaczyć swej winy, bo to oznaczałoby podjęcie wezwania do zmiany w życiu;
– W konsekwencji, ponieważ nie potrafi znaleźć swej winy, niemożliwe jest, aby ją znienawidził, brzydził się nią.
W tej sytuacji Bóg rozpoczyna swoje działanie w kierunku uznania winy przez człowieka. Zobaczmy, w jaki sposób rozmawia z człowiekiem.

Niepokój w stanie grzechu

Pierwsze pytanie jest budzeniem w człowieku świadomości grzechu. „Gdzie jesteś?” Jest to pytanie Boga, który cierpi z powodu ludzkiego zła. Cierpi, ponieważ widzi, jak cierpi człowiek. Bóg zmierza nieustannie za nami. Nie tylko po to, aby sądzić nasze zło, ale przede wszystkim po to, aby mu zaradzić, aby wydostać człowieka z matni zła. Jest to Bóg, który nienawidzi zła, ale nie potrafi znienawidzić swojego stworzenia. Woła nieustannie, niepokoi, dopuszcza cierpienie. Kroczy za człowiekiem, nie po to, aby go zgładzić, ale po to, aby go oczyścić i wrócić sobie (G. Ravasi). Albowiem Bóg nie chce śmierci grzesznika, lecz, aby się nawrócił i żył. Pedagogia Boga jest niezwykła. Przypatrzmy się, jak Bóg próbuje wyprowadzić człowieka z ukrycia bez naruszania jego wolności.

Bóg niepokoi człowieka, aby zobaczył swój stan, aby rozejrzał się „gdzie jest”. Próbuje wydobyć go z ukrycia. Ukrywanie się daje bowiem człowiekowi pozorne poczucie bezpieczeństwa. Niepokój w grzechu, pochodzący od Boga, jest łaską budzenia ludzkiego sumienia. Trzeba tu zaznaczyć, że Boży niepokój różni się od niepokoju, który może pochodzić od Kusiciela. Bóg niepokoi, aby wybawić człowieka, wydostać z matni zła. Niepokoi więc, aby zbawić. Jest to niepokój, który otwiera na nadzieję. Nawet gdy jest bardzo silny, Bóg nie pozbawia człowieka nadziei i pragnienia życia. Zły zachowuje się odwrotnie. Niepokoi dla niepokojenia, dla zadręczania człowieka. Jest to zadręczanie, które osłabia nadzieję i chęć do życia. Kusiciel kusi człowieka do pozostawania w ukryciu, Bóg do wyjścia na zewnątrz, do spotkania twarzą w twarz ze swoim Stwórcą i ze sobą samym.

Ukrywanie się i Boża obecność

Zwróćmy uwagę, jak zachowuje się człowiek ukryty przed Bogiem. Słowo Boże znowu daje nam bardzo wnikliwy opis ludzkiego zachowania w grzechu. Kiedy człowiek słyszy wołanie Boga: „Gdzie jesteś?” następuje moment silnego zmagania. Z jednej strony wołany przez Boga, z drugiej strony kuszony przez Złego, aby zostać w ukryciu.

Początkowo wydaje się, że człowiek otwiera się na wołanie przychodzącego Boga. Słyszy pytanie i odpowiada na nie. Odpowiada jednak z ukrycia. Przyznaje się, że słyszy Boga i że Jego głos go niepokoi: „Usłyszałem Twój głos w ogrodzie, przestraszyłem się bo jestem nagi i ukryłem się” (Rdz 3,10). W tej wypowiedzi widać pierwsze zmaganie się człowieka w stanie grzechu: z jednej strony doświadcza on niepokoju, ponieważ słyszy głos Boga, z drugiej nadal pozostaje w ukryciu. Otóż w odpowiedzi człowieka dostrzegamy uleganie subtelnej i niebezpiecznej pokusie. Kusiciel wykorzystuje ludzki lęk, po odkryciu przez człowieka własnej nagości w grzechu. Człowiek jest kuszony, aby pozostać w ukryciu przed Bogiem i w ten sposób, aby pozostał sam ze sobą i z własnym grzechem, aby wpatrywał się w swoją nagość: „Przestraszyłem się bo jestem nagi i ukryłem się”. Człowiek jest kuszony do samotności w grzechu, do „gapienia się” samemu we własną grzeszność. Owocem takiej postawy jest „przestraszenie”. Tak więc człowiek kuszony jest do ukrywania się, aby następnie pozostał sam ze swoim grzechem i przestraszył się siebie.

Tutaj dostrzegamy jeszcze inny sens Bożego działania. Bóg woła na człowieka, aby niepokojąc jego sumienie, dać mu odczuć własną obecność i bliskość. Bóg wie, że człowiek, nie może pozostać samotny z własnym grzechem. Wie, że Szatan chce ukryć człowieka przed Bogiem. Takie ukrycie jest drogą do nicości: najpierw do samotności, potem do zniechęcenia, aż wreszcie do załamania się i rozpaczy. Taka jest „reżyseria” działania Złego. Ukrywanie się naszych prarodziców przypomina nam o naszym ukrywaniu się przed Bogiem, przed sobą i przed innymi. Św. Augustyn po długich latach życia w grzechu, gdy doświadczył łaski nawrócenia, zobaczył jak Bóg nieustannie go szukał. Zrozumiał jak bezrozumne było jego życie spędzane w ukryciu przed Bogiem. Napisał w swoich „Wyznaniach”: „Przed Tobą, o Panie, otwiera się przepaść ludzkiego sumienia. Cóż może się ukryć przed Tobą, nawet gdybym tego nie wyznał wobec Ciebie? Ukryłbym Ciebie przede mną, nie mnie przed Tobą” („Wyznania”, 10,2).

ks. Krzysztof Wons SDS
– salwatorianin, jest kierownikiem duchowym, wykładowcą teologii duchowości, dyrektorem Centrum Formacji Duchowej w Krakowie.

http://www.katolik.pl/grzech-i-cierpienie,1628,416,cz.html?s=4

********

ks. Tomasz Jaklewicz

Zapłacz nad sobą!

• Biblia
• Grzech
• Nawrócenie

Jeśli Bóg tak nas kocha, to dlaczego tak kiepsko nam idzie? Powodem jest grzech. „Jesteś Bogiem…” – słyszymy to od początku świata, ale prawda jest inna: „Jesteś grzesznikiem”.

W Biblii prawie na każdej stronie mowa jest o grzechu. Cała historia zbawienia to jedno wielkie zmaganie się grzechu z łaską. W Księdze Rodzaju tuż po opisie stworzenia świata i człowieka pojawia się opowieść o upadku tegoż człowieka. Banalizujemy nieraz ten obraz, godzimy się na neutralizację jego znaczenia. Że to niby taka naiwna, mityczna opowiastka o zrywaniu jabłuszek w ogrodzie. A ten fragment Biblii to jeden z podstawowych tekstów kluczy do rozumienia historii świata i siebie samego.

Rzeczywistość albo matrix

Świat nie chce dziś słuchać o grzechu. Wyznanie „jestem grzesznikiem/grzesznicą” brzmi w ustach wielu jak stwierdzenie, że „jestem równy gość” czy „normalna babka”. Nie przejmuję się zasadami, ale sam je ustalam, bo jestem wolnym człowiekiem. Grzech nie budzi już często ani wstydu, ani poczucia winy, ani grozy. I to jest prawdziwy dramat.

Bo tam, gdzie nie ma świadomości grzechu, tam nie ma też pragnienia przebaczenia, ratunku, zbawienia. Owszem, człowiek może czas jakiś (nieraz latami) żyć w tragicznej iluzji, że jest samowystarczalny, że może zbudować sobie wieżę do nieba. Główny bohater filmu „Matrix” ma w pewnym momencie do wyboru dwie opcje: albo godzi się na życie w matriksie, czyli w świecie kolorowej fikcji serwowanej mu przez roboty prosto do mózgu, albo wybiera realny, szary świat, w którym trzeba będzie mierzyć się z trudną rzeczywistością. Ten film jest świetną metaforą naszego świata. Ucieczka w matrix, czyli świat bez odpowiedzialności, bez winy, bez grzechu, bez dobra i zła, w wieczny film czy grę komputerową – ta pokusa dziś jest potężna. Sumienie można zdusić, ale rzeczywistości nie da się oszukać. Przychodzi moment, w którym zło wystawia rachunek i każe sobie słono płacić. Nieraz lecimy jak ćma do ognia, pokrzykując radośnie, że wszystko się jakoś ułoży. Nie, nie ułoży się! Grzech niszczy, zabija. Człowiek odcięty od źródła życia prędzej czy później skona z pragnienia. Owocem grzechu jest śmierć. Duchowa, fizyczna, wreszcie wieczna. Słowo Boże mówi o grzechu i jego skutkach nie dlatego, żeby nas dołować, ale po to, by wyrwać nas z naszych matriksów, zburzyć niebezpieczne iluzje, pokazać trzeźwiącą prawdę i obudzić pragnienie zbawienia. Wróćmy do biblijnego raju (Rdz 3,1-24). Adam i Ewa to każdy z nas. Słyszmy te same pokusy: „będziecie jak Bóg”, „otworzą się wam oczy”, „będziecie znali dobro i zło”, czytaj: będziecie decydowali, ustalali reguły gry. Istotą grzechu jest w gruncie rzeczy zawsze to samo – odrzucenie Boga i postawienie siebie w to miejsce. Kusiciel zniekształca prawdziwy obraz Boga, rzuca cień podejrzenia, niszczy zaufanie. Zamiast życzliwego Przyjaciela, kochającego Ojca, Dawcę dóbr, widzimy w Nim zazdrosnego rywala, kogoś, kto nas ogranicza, tłamsi, zabiera wolność. Nie chcemy być zależni od Boga, chcemy być samowystarczalni i samodzielni. Kiedy człowiek czyni swoje ego jedynym punktem odniesienia, wtedy zawsze, prędzej czy później, kończy się to tragedią. Nasze nieuporządkowane pragnienia, których nie da się zaspokoić, zniszczą nasze życie, a często także życie tych, z którymi jesteśmy związani. Św. Augustyn pisał, że człowiek grzeszy dlatego, że szuka szczęścia. Problem w tym, że szuka go nie tam, gdzie ono naprawdę jest. „Nieskończoność, której człowiek pragnie, może przyjść tylko od Boga”, zauważa Benedykt XVI. Oto cała paranoja grzechu: szukamy szczęścia i dlatego grzeszymy, ale grzesząc, odcinamy się od Boga, źródła naszego szczęścia i życia, zmierzamy w stronę śmierci. Dobra Nowina oświetla prawdę o grzechu i jego ostatecznych konsekwencjach. Raz jeszcze powtórzę: czyni to po to, by nas od grzechu wybawić! Nawrócenie zaczyna się od uznania swojego grzechu. Zobaczenia go w całej prawdzie, zobaczenia jego korzeni. Jezus nie miał problemu z grzesznikami, szedł do nich, siadał przy stole, wzywał do przemiany, rozgrzeszał i zapraszał do nowego życia. Jezus miał większy problem z faryzeuszami i swoimi własnymi uczniami. Do faryzeuszy powiedział: „Gdybyście byli niewidomi, nie mielibyście grzechu, ale ponieważ mówicie »widzimy«, grzech wasz trwa nadal” (J 10,41). Niewidomi, chorzy, grzeszni wołają: „Jezu, zmiłuj się!”. Faryzeusze dyskutują, a w końcu chcą się Go pozbyć.

Skała płacze

Jedną z najbardziej wstrząsających scen w Ewangelii jest opis zdrady św. Piotra (Łk 22,54-62). Światło z ogniska oświetla twarz Apostoła. Za chwilę odsłoni się przedziwny mrok jego serca. Uczeń – zdrajca. Skała poddana próbie, krusząca się, rozpadająca w proch. „I ten był razem z Nim”. Piotr odpowiada: „Nie znam Go, kobieto”. To obraz każdego grzechu. Grzesząc, mówisz Bogu: nie znam Cię, nie rozumiem, wymagasz za dużo, nie potrafię, daj mi spokój, owszem kiedyś byliśmy razem (oaza, spotkania, rekolekcje), ale teraz już dość, za dużo, spadaj. A potem drugie pytanie: „I ty jesteś jednym z nich”. Co mówi Piotr? „Człowieku, nie jestem”. Odsłania się tutaj inny aspekt grzechu – to, że jest on odcięciem się od innych, jest zdradą nie tylko wobec Boga, ale i wobec ludzi. Adam i Ewa zaraz po skosztowaniu zakazanego owocu kłócą się, parę linijek dalej Kain zabija swojego brata. Tu Piotr wypiera się przyjaciół. Grzech uderza w ludzką wspólnotę, prowadzi do bolesnej izolacji, do złej samotności. Za trzecim razem Piotr słyszy: „Na pewno i ten był razem z Nim, jest przecież Galilejczykiem”.

„Człowieku, nie wiem, co mówisz” – odpowiada. To zdanie pokazuje, jak głęboko można się zagubić w grzechu. Piotr wypiera się własnej tożsamości, już nie wie, kim jest. Grzech niszczy samego grzesznika, odbiera mu poczucie wartości, godności, zdrowej dumy. Czyni go nagim. W człowieku rodzi się rozpacz, nie widzi już nic, tylko ciemność. A kusiciel obiecywał poszerzenie pola widzenia. Obiecana wolność okazuje się niewolą, zamiast raju, na człowieka spada piekło. Trzykrotne „nie” Piotra pokazuje trzy kierunki rażenia grzechu: rana zadana Bogu, innym i okaleczenie siebie samego, czasem śmiertelne. Pianie koguta budzi sumienie Piotra. Widzi, co się stało. Życie mu się zawaliło. Chyba wszyscy znamy gorzki smak takiej chwili. Kiedy minie złudna przyjemność grzechu i sumienie zaczyna gryźć, zalewa nas wściekłość na siebie, pojawiają się bezradność, lęk, pustka. Na dnie czai się rozpacz. Co ja narobiłem? Dlaczego? Po co? I co teraz? Co ze mną dalej będzie? Kim ja właściwie jestem? Oddajmy głos Ewangelii: „A Pan obrócił się i spojrzał na Piotra. Wspomniał Piotr na słowo Pana, jak mu powiedział: »Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz«. Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał”. Jezus nie zostawił Piotra z wyjącym sumieniem. „Spojrzał na niego”. Co zobaczył apostoł w oczach Jezusa? I co bohaterze, nie mówiłem, że się posypiesz? Nie! Nic z tych rzeczy! Raczej tak: Piotrze, na twoje trzykrotne „nie” ja milcząco zapytam, czy to jest twoje ostatnie słowo, czy naprawdę nie chcesz mnie już znać? Wtedy rybak pęka. Marek pisze: „wybuchnął płaczem”. Płacze jak dziecko, nie gra już twardziela. Łzy oczyszczają jego serce, widzi więcej. Rozumie, że cała jego droga za Mistrzem była połowiczna, nie do końca, że godził się na Niego tylko o tyle, o ile mu to odpowiadało. Widzi, jak bardzo jest słaby. Ale w tym momencie rodzi się święty Piotr. Rozumiejący już, że potrzebuje przebaczenia, że sam nie da rady, że królestwo Boże nie jest dla supermanów, ale dla grzeszników objętych Bożym miłosierdziem.

Piotr w nas

Każdy z nas przechodził, przechodzi i może będzie przechodził przez to samo co Piotr. Musisz czasem zapłakać nad sobą, szczerze do bólu. Nie chodzi o użalanie się nad sobą. Chodzi o płacz, który otwiera na Boże przebaczenie. Szatan zrobi wszystko, byś został sam ze swoją rozpaczą. Będzie próbował ci odciąć drogę wyjścia. Ale gdy za plecami Jezusa popełniamy zdradę, On zawsze obraca się, spogląda i milcząco pyta, czy naprawdę to jest twoje ostatnie słowo. Bł. Karol de Foucauld mawiał: „Kiedy byłem młody, mówiłem jak św. Piotr: »odejdź ode mnie Panie, bo jestem człowiek grzeszny«, ale teraz powtarzam: »zostań ze mną Panie, bo jestem człowiek grzeszny«”. Dopełnijmy to wyznanie słowem Boga: „Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas prawdy. Jeżeli wyznajemy nasze grzechy, Bóg jako wierny i sprawiedliwy odpuści je nam i oczyści nas z wszelkiej nieprawości. Jeśli mówimy, że nie zgrzeszyliśmy, czynimy Go kłamcą i nie ma w nas Jego nauki” (1 J 1,8-10). Jeden z trudniejszych (póki co) momentów mojego życia. Byłem księdzem może rok lub dwa. Siedziałem przytłoczony własnymi grzechami w konfesjonale. Mówiłem: „Jezu, ja jestem po złej stronie tej kratki, pomyliłeś się”. W tym momencie usłyszałem fragment z kazania. To był wiersz ks. Twardowskiego. Wiedziałem, że to jest odpowiedź Pana.

Noszę te słowa w sercu: „Święty Tomaszu niewierny/ ze mną było inaczej/ On sam mnie dotknął/ Włożył dłonie w rany mego grzechu/ Bym uwierzył że grzeszę i jestem kochany/ Bóg grzechu nie pomniejsza ale go wybaczy/ Za trudne/ I po co tłumaczyć”.

Modlitwa

Jezu! Przytłaczają mnie moje grzechy. Czasem udaję, że ich nie widzę. Żyję jak Piotr. Niby idę za Tobą, ale trzymam bezpieczny dystans, gotowy do odwrotu. Ty znasz moje grzechy, moją niewierność, wątpliwości, cierpienie. Oddaję Tobie całą historię mojego grzechu, moich zdrad. Oddaję to, co mnie przygniata i zabiera radość. Panie! Chcę jak Piotr szczerze zapłakać nad swoimi grzechami. Spojrzyj na mnie, pomóż mi uznać własną niemoc, bezradność, słabość. Otwórz moje oczy, bym widział swoje życie w prawdzie. Zostań ze mną, Panie, bo jestem człowiek grzeszny.

Cztery kroki

Na tegoroczny Adwent proponujemy przypomnienie sobie czterech podstawowych prawd ewangelizacyjnych. Celem jest doprowadzenie do spotkania z Chrystusem, do podjęcia decyzji (pierwszej lub powtórnej) o wybraniu Go jako swojego Zbawcy, Nauczyciela, Pasterza. Chodzi o to, by w Boże Narodzenie Jezus narodził się przez wiarę na nowo w każdym z nas. Prosimy pokornie Ducha Świętego, aby posługiwał się tymi stronami. Biblijne orędzie dopełnione jest świadectwem. Tydzień temu przypomnieliby prawdę, którą można streścić tak: „Bóg bardzo cię kocha i ma pomysł na twoje życie. Pozwól więc Bogu, by cię kochał, proś Go o doświadczenie tej miłości”. Dziś robimy kolejny krok. Spoglądamy na siebie, aby zrozumieć, dlaczego Boży plan nie działa w naszym życiu tak, jak powinien. Dlaczego jesteśmy wciąż daleko od Bożej miłości. Dlaczego tyle niepokoju w nas i wokół nas? Odpowiedź przynosi Słowo Boże: podstawowym problem człowieka jest grzech. Trudny temat, ale nieodzowny. Spróbujmy się z nim zmierzyć, myśląc o sobie.

ks. Tomasz Jaklewicz

http://www.katolik.pl/zaplacz-nad-soba-,24477,416,cz.html?s=2

*******

Federico Arvesú SJ

Grzechy przeciwko ludzkiej osobie

• Sens życia
• Świat wokół nas
• Moralność

Każdą osobę, bez względu na jej wiek, pochodzenie i wykształcenie, należy szanować…

Poniżej[1] przedstawiam postawy, w których przejawia się brak szacunku, jaki winniśmy osobie ludzkiej. Każdą osobę, bez względu na jej wiek, pochodzenie i wykształcenie, należy szanować. Szacunek winniśmy okazywać nie tylko ludziom z najbliższego otoczenia, środowiska czy wspólnoty, lecz wszystkim, gdyż każdy człowiek stworzony został na obraz i podobieństwo Boga. Kiedy nie szanujemy innych, ujawnia się to między innymi w następujących postawach.

Brak akceptacji osoby

Ta postawa uderza przede wszystkim w potrzebę akceptacji, jaką żywi każdy człowiek. Nie akceptować jakiejś osoby, to wręcz zabijać ją psychicznie, to pozbawiać ją prawa do życia, które jej przysługuje.

Atakowanie osoby

Atakować można nie tylko z użyciem sztyletu. Istnieje agresja ukryta, która rani głębiej niż ostrze.

Karanie osoby

Jest wiele sposobów, by ukarać drugiego człowieka. Można zaprzestać mu się kłaniać, chłodno go pozdrawiać, odzywać się szorstko, nie robić życzliwych gestów czynionych do tej pory… Gdy zastanawiamy się nad swoim postępowaniem, dostrzegamy, że nieraz karzemy ludzi tylko dlatego, że robią coś, co się nam nie podoba.

Szufladkowanie osoby

W naszych relacjach z ludźmi mamy łatwość, a nawet zwyczaj szufladkowania ich. Kiedy na przykład przybywamy do nowej wspólnoty, zaczynamy wkładać jej członków „do szufladek”: ten jest taki, ten taki, a ten jeszcze taki… Nie otwieramy się przez to na rzeczywistość osoby taką, jaką jest ona naprawdę. Wydaje się nam, że wszystko jest w porządku, ponieważ poklasyfikowałem sobie moje otoczenie i wiem, na czym stoję. W ten sposób niejako przymuszam drugiego, by zachowywał się zgodnie z moim wyobrażeniem o nim.

Ignorowanie osoby

Może być świadome i dobrowolne, by dana osoba poczuła, że żywimy do niej niechęć. Zachowujemy się wtedy tak, jakby ona nie istniała.

Wydawanie sądu o osobie

Inaczej mówiąc, orzekanie typu: „Jesteś zły, nie nadajesz się do niczego”. Tymczasem wszelki sąd nad człowiekiem jest nieuzasadniony. Często robimy to wobec dzieci w rodzinie, uczniów w szkole…

Oszukiwanie osoby

To na przykład manipulowanie osobą i jednoczesne sugerowanie jej, że postępuje w sposób wolny. Zmieniamy się wówczas w „zręcznych polityków” używających ludzi dla własnych celów.

Oczernianie osoby

Nie mam tu na myśli jedynie mówienia rzeczy fałszywych. Oczernianie to rozgłaszanie tu i tam rzeczy prawdziwych, które mogą być jednak nie tylko nieprzyjemne, lecz także raniące. Bywa, że gdy w jednej wspólnocie coś się wydarzy, wieść o tym natychmiast dociera do innych. I kiedy zainteresowany przybywa do nowej wspólnoty, wszystko już tam o nim wiedzą. Z ważnych i delikatnych spraw ludzkich nie można robić sobie żartów, rozgłaszać ich czy bezmyślnie powtarzać.

Fałszywe współczucie osobie

Chodzi tu nie o współodczuwanie z osobą i towarzyszenie jej w cierpieniach czy bolesnych uczuciach, ale o użalanie się nad nią i powtarzanie z politowaniem: „Biedaczek”. To jedna z tych postaw, które ranią najbardziej. Ludzie bowiem nie chcą, by się nad nimi użalać czy litować. Oczekują natomiast bezinteresownej i pełnej szacunku pomocy.

Uprzedmiotawianie osoby

To traktowanie osoby nie podmiotowo, ale tak jakby była przedmiotem, narzędziem czy rzeczą, którą przestawia się z kąta w kąt.

Sprowadzanie osoby do wymiaru seksualnego

To jedna z bardziej drastycznych form uprzedmiotawiania człowieka. Dzisiejsze pokolenie łatwo posługuje się sloganem: „Seks bez miłości jest grzechem, seks z miłością – nie”. Miłość rozumie się tu jedynie jako odczucie i to nieraz bardzo banalne. Nie można uogólniać, mówiąc: wystarczy miłość, by nie było grzechu.

Natomiast seks bez miłości jest jeszcze gorszym wykorzystywaniem osoby. To przerażające, upokarzające uprzedmiotowienie i wyraz braku szacunku.

Wykorzystywanie osoby

Wykorzystanie osoby to takie zachowanie, kiedy na przykład wiedząc, że ktoś jest gadułą, opowiada się mu o jakiejś sprawie „w zaufaniu”, bo dzięki temu dowie się o tym „cały świat”. Wykorzystuje się więc w ten sposób człowieka. Tego typu wykorzystywanie drugiego może przyjąć wiele różnych form.

Ironia i sarkazm

Ironizować można na wiele sposobów. Dużo gorszy jest jednak sarkazm. Różni się on od poczucia humoru i żartu, który cieszy, nie raniąc drugiej osoby. Ironizując, śmiejemy się czyimś kosztem, sarkazm to cios dużo boleśniejszy.

Fałszywe pocieszanie osoby

Mam tu na myśli tak zwane pocieszanie, które nie jest towarzyszeniem drugiemu w cierpieniu. Z fałszywym pocieszaniem mamy do czynienia, gdy osobie, która przychodzi do nas ze swoim kłopotem, mówimy: „To nic takiego, żaden problem, poradzisz sobie”. W rozwiązywaniu trudnych spraw ważne jest przyznanie, że dany problem istnieje. Wówczas wyświadczamy przysługę osobie, która przychodzi do nas ze swoim zmartwieniem, akceptując jej problem po to, by go rozwiązać. Tanie pocieszanie i „znieczulanie”, by problemu się nie czuło, by się o nim nie myślało, nie jest prawdziwą pomocą. W ten sposób bowiem tak naprawdę pozostawiamy osobę samą.

Fałszywe ochranianie osoby

Z fałszywym ochranianiem osoby mamy do czynienia wtedy, gdy chronimy kogoś w tym, w czym nie potrzebuje on ochrony, w sytuacji, kiedy sam jest w stanie się bronić, przejąć inicjatywę. Paternalistyczna ochrona nie jest dobra, gdyż rodzi w człowieku zależność i nie pozwala mu być wolnym.

Fałszywe doradzanie osobie

Wyobraźmy sobie taką sytuację: przychodzi do mnie ktoś i prosi o radę. Doradzam więc coś tej osobie, a ona robi zupełnie coś przeciwnego. Kiedy więc innym razem ponownie pyta o radę, złoszczę się i mówię: „Po co mnie pytasz, skoro i tak robisz, co uważasz za stosowne?”. W takiej postawie zakłada się, że ktoś zawsze ma robić to, co mu powiem. Tymczasem tak nie jest. Ktoś przychodzi do mnie, by prosić mnie o opinię. Powinienem wyrazić ją w wolności, tak by człowiek ten mógł zrobić to, co uzna za słuszne. I nawet jeśli także za drugim razem nie uwzględni moich sugestii, musi mieć pewność, że gdy przyjdzie trzeci, czwarty, piąty i tysięczny raz, zawsze usłyszy moje zdanie i moją radę.

Trudno znieść coś takiego. Uważamy przecież, że cieszymy się szacunkiem i poważaniem, że zawsze mamy rację. Moja dyspozycyjność do służby powinna być jednak taka: jeśli nawet tysiąc razy usłyszysz moją opinię i ona pozwala ci zobaczyć to, czego nie powinieneś robić, jestem gotów dalej służyć ci moim zdaniem.

Paternalistyczne traktowanie osoby

Z postawą tą mamy do czynienia, gdy robimy za innych to, co sami powinni zrobić. Nie znaczy to, że nie mamy współpracować z ludźmi tam, gdzie nie dają sobie rady. Paternalizm to inny rodzaj aktywności: zaczynam robić za ciebie to, co ty powinieneś umieć zrobić sam, w związku z tym zależysz ode mnie i nie możesz się uniezależnić.

Dyrygowanie osobą

To działanie zgodnie z taktyką: przyjmuję odpowiedzialność za ciebie, czuję się odpowiedzialny za twoje życie duchowe, za twoją religijną doskonałość, za twoją moralną poprawność. Oczywiście winniśmy być gotowi, by pomagać sobie w tym, w czym możemy sobie pomóc. Każdy jednak sam musi brać odpowiedzialność za swoje życie, moralność, religijność i uświęcenie.

Brak szacunku wobec osoby to także: nie pozwalać, by osoba dojrzewała, przeszkadzać jej w zdobywaniu dojrzałej autonomii i wolności, pozostawać obojętnym, kiedy nie szanują jej inni.

Federico Arvesú SJ

http://www.katolik.pl/grzechy-przeciwko-ludzkiej-osobie-,23514,416,cz.html

*******

ks. Marek Dziewiecki

Na czym budować – od marzeń do miłości

• Duchowość
• Rodzina, Małżeństwo
• Sens życia

Bóg stworzył nas z miłości i właśnie dlatego od dzieciństwa najbardziej marzymy o tym, by kochać i by ktoś pokochał nas na zawsze.

Przeszkody w realizacji marzeń

Już małe dzieci marzą o tym, by żyć w kochającej się rodzinie, a gdy stają się nastolatkami, zaczynają marzyć o tym, by spotkać jakąś niezwykłą osobę, którą pokochają na dobre i złe, na zawsze, i która ich pokocha podobną miłością. Nie jest jednak łatwo zrealizować marzenia o wielkiej miłości. Pierwszą przeszkodą w dorastaniu do wielkiej miłości są rozczarowania innymi ludźmi – zwłaszcza bliskimi w rodzinie – a także rozczarowanie samym sobą i własną słabością. Pod wpływem negatywnych doświadczeń wielu młodych ludzi przestaje wierzyć w to, że miłość istnieje, że ktoś ich pokocha bezwarunkowo, albo że oni są w stanie pokochać kogoś na zawsze. W tej sytuacji snują marzenia już tylko o tym, by nie dać się skrzywdzić. Boją się bliższych więzi, zwłaszcza z osobami przeciwnej płci, a za ideał uznają bycie singlem, skupionym wyłącznie na szukaniu własnej wygody.

Ideologie zamiast wychowania

Przeszkodą w realizacji marzeń o wielkiej miłości jest ideologizacja wychowania, która utrudnia dorastanie do miłości. W niskiej kulturze, która promuje antypedagogikę i mity o spontanicznej samorealizacji, o wychowaniu bez stresów, o prawach bez obowiązków, o szkole neutralnej światopoglądowo, nawet mądrym rodzicom trudno jest wychować dzieci, które będą w stanie kochać. A gdy ta sztuka się udaje i ktoś z młodych ludzi dorasta do wielkiej miłości, to odkrywa z bólem, że trudno jest spotkać drugą osobę, która jest zdolna do podobnej miłości i która kieruje się podobną, mądrą hierarchią wartości. Im bardziej ktoś z młodych ludzi jest szlachetny, tym trudniej znajduje taką osobę, której można bez obaw zawierzyć własny los doczesny oraz los przyszłych, początkowo bezradnych dzieci.

Feministki i aktywiści gejowscy

Kolejną przeszkodą w dorastaniu do wielkiej miłości jest feminizm. Feministki to kobiety, które nie wierzą w to, że jakiś mężczyzna może je pokochać i mogą być z nim zawsze szczęśliwe. W konsekwencji walczą z mężczyznami, a to nie jest droga do miłości. Ponadto feministki kpią z kobiet, które mają odwagę publicznie mówić o tym, że są szczęśliwe jako żony i matki. Feministki pozostają w sprzeczności z własnym programem. Z jednej strony nie odróżniają siebie od mężczyzn, a z drugiej walczą z mężczyznami. W ten sposób wykluczają siebie i ze wspólnoty kobiet, i ze wspólnoty mężczyzn. Przeszkodą w dorastaniu do miłości jest też agresywna propaganda aktywistów gejowskich, którzy traktują więzi oparte na popędzie jako równie dobry sposób na życie, jak małżeństwo i rodzina. Skupiają się oni na seksualności do tego stopnia, że traktują ją jako najważniejszy czynnik ich tożsamości. To kierowanie się filozofią życia typową dla erotomanów czy gwałcicieli. Oni też kierują się swoją orientacją seksualną. Dla kogo najważniejszy jest popęd, dla tego najmniej ważny jest człowiek. Feministki proponują walkę kobiet z mężczyznami, a aktywiści gejowscy proponują izolację kobiet i mężczyzn. Kto pozostaje pod wpływem któregoś z tych dwóch środowisk, ten oddala się od swoich marzeń o wielkiej miłości.

Oddalanie się od własnych pragnień

Niektórzy młodzi ludzie sami oddalają się od własnych pragnień o wielkiej miłości. Nikt im w tym nie musi pomagać. Wystarczy, że zaczną ulegać własnym słabościom i że zaczną lekceważyć priorytety, które sami sobie wyznaczyli. Przeszkodą w realizowaniu marzeń o wielkiej miłości jest egoistyczny, naiwny czy niemoralny sposób postępowania. Kto popada w uzależnienia, kto zatruwa siebie pornografią, kto korzysta z takich mediów czy przebywa w takich środowiskach, które kpią sobie z Boga i z godności człowieka, z sumienia i norm moralnych, z małżeństwa, rodziny, a także odpowiedzialności, ten oddala się od własnych aspiracji i marzeń o wielkiej miłości, trwałym małżeństwie i szczęśliwej rodzinie.

Niska kultura i mity o miłości

Kolejnym powodem oddalania się młodych ludzi od własnych pragnień i aspiracji jest uleganie, promowanym przez niską kulturę, mitom na temat miłości. Żyjemy w cywilizacji, która walczy z dobrem, prawdą i pięknem. To cywilizacja, która programowo myli miłość z popędem, współżyciem, orientacją seksualną, z zakochaniem, uczuciem, hormonami, feromonami, z tolerancją, akceptacją, naiwnością, albo z tak zwanymi wolnymi związkami, które w ogóle nie istnieją, gdyż nie istnieją związki, które nie wiążą. Istnieją natomiast związki solidne, oparte na miłości, lub powierzchowne czy toksyczne, oparte na popędach, manipulacji, przemocy.

Przyjaźń z Bogiem początkiem historii miłości

Nawet w społeczeństwie zdominowanym niską kulturą, która w miejsce miłości stawia popęd, uczucia czy egoistyczny indywidualizm, możliwe jest dorastanie do wielkiej miłości. Nikt nie zmieni bowiem natury człowieka. Biblia upewnia nas o tym, że być człowiekiem to być kimś kochanym przez Boga i kimś zdolnym do miłości. Nierozerwalne małżeństwo, a także trwała rodzina to pomysł Boga i najpiękniejsza forma miłości między mężczyzną a kobietą. To największe marzenie tych, którzy nie zdeformowali w sobie człowieczeństwa. Warunkiem realizacji marzeń o miłości jest przyjaźń z Bogiem, który jest miłością i źródłem naszych marzeń o miłości. Kto żyje w obecności Boga, modli się, respektuje Jego przykazania, wybiera drogę błogosławieństwa i świętości, temu Bóg pomaga rozumieć miłość oraz daje siły potrzebne do tego, by kochać. Kto naśladuje Jezusa, ten nie jest skazany na uczenie się miłości po omacku albo metodą prób i błędów. Miłość, której uczy Jezus, jest ofiarna i wierna, ale nie ma nic wspólnego z rozpieszczaniem czy naiwnością. Jezus uczy nas komunikować miłość w sposób mądry, czyli dostosowany do zachowania kochanej osoby. Właśnie dlatego umacniał On ludzi szlachetnych, upominał błądzących, bronił się przed krzywdzicielami, a losy Kościoła zawierzał tylko tym, którzy kochali bardziej niż inni.

Pomoc rodziców i stawianie sobie wymagań

Pomocą w realizacji marzeń o wielkiej miłości jest wsparcie ze strony rodziców. Najłatwiej uczą się kochać te dzieci, które doświadczają największej miłości w domu rodzinnym. Punktem wyjścia wychowania seksualnego w rodzinie oraz przygotowania do małżeństwa jest obserwowanie przez dzieci czystej, czułej i wiernej miłości ich rodziców. Jednak ani Bóg, ani rodzice nie są w stanie zagwarantować, że dany chłopak czy dziewczyna nauczą się kochać. Nie da się nikogo przymusić do miłości. Nie da się kochać za kogoś. Nikomu miłość nie przychodzi łatwo, gdyż nikt z ludzi nie jest miłością. Właśnie dlatego dorastanie do miłości wymaga pracy nad sobą, wierności sumieniu oraz własnym priorytetom. Nie kocha jakaś tajemnicza miłość, lecz konkretny człowiek. Kochać jest w stanie tylko ten, kto chroni swoją godność dziecka Bożego, świętość, mądrość i wolność. Do wielkiej miłości dorasta ten, kto wyciąga wnioski z porażek poniesionych przez siebie, a także innych ludzi oraz kto się nawraca: z miłości (a nie ze strachu) i do miłości.

ks. Marek Dziewiecki

http://www.katolik.pl/na-czym-budowac—od-marzen-do-milosci,22534,416,cz.html

*******

Józef Augustyn SJ

Cnota odwagi

• Duchowość
• Spowiedź święta
• Sens życia

Jak można nauczyć się odwagi?

W chwilach trudnych opanowuje mnie niekiedy lęk. Pod jego wpływem podejmuję czasami decyzje, które później oceniam jako małoduszne. Jak można nauczyć się odwagi, jeśli z natury jest się człowiekiem lękliwym?

Robiąc rachunek sumienia z „odwagi” należy z pewnością uwzględnić naturalne wyposażenie, z którym wchodzimy w życie. Doświadczenia okresu dzieciństwa i wczesnej młodości mają niewątpliwie wpływ na nasze postawy w życiu dorosłym. Nie bez znaczenia jest więc pytanie, w jakim klimacie wychowawczym wzrastaliśmy: odważnego stawiania czoła trudnościom czy też raczej lękliwego wycofywania się z nich. Rodzice nastawieni lękliwie do życia zarażają nieraz obawami i lękami swoje dzieci. Ciągłe mówienie o niebezpieczeństwach grożących w domu, w szkole, na podwórku czy na ulicy może sprawiać, że młody człowiek przyjmuje lękową postawę wobec życia.

I choć to naturalne wyposażenie wyniesione z domu rodzinnego odgrywa ważną rolę, to jednak nie determinuje ono postaw życiowych. Odwaga jest wyrazem siły moralnej, duchowej, stąd o odwadze człowieka decyduje jego wolność, zaangażowanie, twórczy wysiłek, wewnętrzna praca, ofiarność.

Istota odwagi

Prawdziwa odwaga jest cnotą, nawykiem stawiania czoła trudnościom życiowym. Ale cnota ta nie gwarantuje bynajmniej odważnego postępowania we wszystkich trudnych okolicznościach. Każda sytuacja wymaga od nas odrębnego zaangażowania, pracy wewnętrznej, wyboru i decyzji. Odwagi nie można zaplanować. Objawia się ona dopiero w konkretnych próbach życiowych.

Istotą odwagi nie są bynajmniej same szlachetne czyny, ale postawa serca, które oddane jest Bogu i ludziom. To w odważnym sercu rodzą się decyzje podejmowania odważnych czynów. Dla rozeznania naszej odwagi, należałoby postawić podstawowe pytanie: dla kogo żyjemy oraz komu poświęcamy nasze życie? Brak odwagi, czyli tchórzostwo, jest zawsze pewną formą egoistycznego zatrzymania swojego życia tylko dla siebie. Wycofujemy się lękliwie z sytuacji trudnych, kiedy nie chcemy, by to, co „nasze”, zostało w jakiejś formie naruszone. Może to być wygoda życiowa, posiadanie rzeczy materialnych, pozycja towarzyska, zdobyta kariera, zdrowie itp.

Postawa małoduszności rodzi się z zamknięcia we własnym życiu i z uznania go za jedyną i najwyższą wartość. Zachowanie swojego życia dla siebie staje się wtedy „najwyższym osiągnięciem”.

Odwaga zaś jest wyrazem dzielenia się własnym życiem z innymi. Człowiek odważny doświadcza, że poza jego własnym życiem (które w ludzkim wymiarze jest najwyższą wartością), istnieją znacznie większe wartości, dla których warto poświęcić życie.

Szkoła odwagi

Życie stawia nas nieraz w sytuacjach, które wymagają natychmiastowej decyzji, w których nie ma miejsca na wielkie zastanawianie się, deliberacje, wybory, rozważania za i przeciw. W takich chwilach cnota odwagi – „przyzwyczajenie”, nawyk mężnego stawiania czoła trudnościom stanowi fundament życia moralnego każdego człowieka. Na cnocie odwagi oparte jest nie tylko życie poszczególnych ludzi, ale także całych społeczności i państw. („Cnota skarb wieczny; cnota klejnot drogi; cnota mój kompas; cnotę miłuj, bo tym państwa stoją” [Jan Kochanowski]).

Odwagi nie uczymy się poprzez jakiś sztuczny trening. Celowe stawianie się w sytuacji zagrażającej życiu tylko po to, aby udowodnić sobie własną odwagę, jest niemoralne. Człowiek nie ma prawa wystawiać swojego życia na ryzyko z błahych powodów. Odwagi uczymy się przede wszystkim poprzez nasze wybory moralne. Szkołą odwagi jest nasza ofiarność i szlachetność w małych, zwyczajnych, codziennych sprawach, które wymagają zmagania się z własną słabością, egoizmem, małodusznością, schlebianiem sobie.

Takie właśnie doświadczenie staje się podstawą odważnego zachowania w sytuacjach trudnych. Dzięki takiej postawie możemy udzielić pomocy ludziom będącym w potrzebie oraz dochować wierności Bogu w chwilach prześladowania i pokus.

Droga ludzi pokornych

Doświadczenie pokazuje, że odwaga jest cnotą ludzi pokornych. Subiektywne przekonanie o swojej wielkiej odwadze zwykle nie sprawdza się w sytuacjach rzeczywistego zagrożenia. Człowiek deklarujący, że jest gotów poświęcić życie dla innych, często zawodzi w sytuacjach próby. Jest on podobny do Piotra Apostoła, który zbyt lekkomyślnie deklaruje „odważne” pójście na śmierci razem z Mistrzem. Człowiek, który chwali się swoją odwagą, na ogół przecenia swoje siły.

Rzeczywistą odwagą częściej odznaczają się ludzie cisi, którzy skromnie myślą o sobie. Są bowiem świadomi nie tylko swojej kruchości moralnej i duchowej, ale także umieją dobrze ocenić sytuacje niebezpieczne, w jakich stawia ich życie.

Ludzie odważni są świadomi, że najgłębsze źródło ich nieustraszoności i męstwa w trudnych chwilach leży poza nimi. Nie chcą wykorzystywać swojej siły wewnętrznej, dla kreowania obrazu własnej wielkości, ale pragną świadczyć miłość ludziom będącym w trudnych sytuacjach i dochować wierności Bogu pośród pokus i prześladowań. Ludzie odważni dziwią się nieraz swojej postawie: skąd – będąc z natury tak lękliwymi – nagle zdobyli się na tyle siły, by stawić czoła trudnościom? Odkrywają wtedy, że odwaga jest darem i łaską samego Boga. Dar odwagi – dar męstwa jest jednym z darów Ducha Świętego. Stąd też zdobywamy tę cnotę nie tylko poprzez pracę nad sobą, ale także poprzez codzienną modlitwę o łaskę odwagi, zarówno w małych codziennych trudnościach, jak też w wielkich, nadzwyczajnych zagrożeniach własnego życia czy też życia naszych bliźnich.

Dlaczego doświadczenie cierpienia i niepowodzenia jednych przyprawia o rozczarowanie i zgorzknienie, innych zaś uszlachetnia i czyni lepszymi? Co tak naprawdę o tym decyduje?

O tym, jakie owoce przynosi cierpienie, każdy człowiek decyduje we własnym sercu. Zewnętrzne okoliczności, chociaż bywają nieraz bardzo ważne, to jednak wobec wolności ludzkiego serca są zawsze wtórne. W chwilach powodzenia łatwo zapominamy o podstawowych prawdach naszego życia: o przemijaniu, naszej kruchości, o popełnionych grzechach, o ludziach cierpiących i ubogich. Nade wszystko zapominamy o Bogu, od którego pochodzi i do którego zmierza nasze życie. Cierpienie i niepowodzenia życiowe ukazują nam, że życie nie należy do nas.

Gotowi uznać własne grzechy

Niepowodzenia, ludzkie zawody, fizyczny ból – wszystko to odsłania względność tych wartości, którym poświęcamy nieraz wszystkie nasze siły i całą energię. Cierpienia odzierają nas z tego, co samowolnie – nie licząc się z Bożymi prawami – uznaliśmy za najważniejszy sens i cel życia: ludzką miłość, zawodowe sukcesy, własne zdrowie, przyjaźń, posiadanie rzeczy materialnych, wygodę. Nasze nieszczęścia bywają jak wysoka fala, która niszczy zamki z piasku budowane na brzegu morskim. Niezależnie od tego, jak długo i z jaką pieczołowitością były one budowane – wszystkie zostają zmiecione w ten sam sposób.

Zderzenie pragnień, dążeń i wyobrażeń o życiu z bolesnymi doświadczeniami stawia każdego z nas przed wyborem między przyjęciem postawy buntu a pogodzeniem się, akceptacją swojej sytuacji.

W obliczu cierpienia możemy zbuntować się wewnętrznie i rozwijać w sobie przekonanie, że to, co nas spotyka, jest niesłuszne i niesprawiedliwe. Możemy pielęgnować poczucie krzywdy i opowiadać o tym wszem i wobec, a także poddawać się zazdrości oglądając cudze, udane (w naszym odczuciu) życie. Taka postawa niezgody, buntu, zazdrości powoduje, że stajemy się wewnętrznie zgorzkniali, zamknięci w sobie, pełni pretensji do ludzi i do Boga. Własnym nieszczęściem szafujemy wówczas na prawo i lewo, ogłaszając je wszystkim i hojnie się nim dzielimy. Gniew na siebie, Boga i ludzi deformuje nas i niszczy, i to nie tylko naszą duszę, psychikę, ale także i ciało. Niezadowolenie z życia i bunt łatwo odczytać z naszych zachmurzonych, smutnych, nieprzejrzystych i nieufnych twarzy. Cierpienie i niepowodzenie przeżywane w buncie staje się siłą niszczącą.

Kiedy natomiast w chwili cierpień i niepowodzeń życiowych rezygnujemy z buntu, jaki się w nas rodzi, wówczas stajemy się zdolni właściwie spojrzeć na nasze życie. Możemy rozeznać nasze błędne oczekiwania od życia, fałszywy obraz Boga, bliźnich i samych siebie. Dopiero w bólu różnorakich niepowodzeń stajemy się gotowi uznać nasze własne grzechy, w szczególności pychę i niewiarę.

Oto zdumiewające świadectwo Aleksandra Sołżenicyna, który wiele lat spędził w sowieckich obozach zagłady. Powodem skazania go na osiem lat łagrów była korespondencja, którą w czasie II wojny światowej prowadził ze swoim przyjacielem. Tak wspomina Sołżenicyn duchowy przełom, którego doświadczył czekając w więziennym szpitalu na operację, bo lekarza chirurga zamknięto chwilowo w karcerze.

„Patrząc wstecz, ujrzałem, że przez całe swoje świadome życie nie rozumiałem ani siebie samego, ani swoich dążeń. Przez długi czas uważałem za ratunek dla siebie to, co właśnie było moją zgubą i wciąż ciągnęło mnie nie tam, gdzie iść powinienem, tylko w zupełnie odwrotnym kierunku. Podobnie jednak jak morze zbija z nóg niedoświadczonego pływaka, obala go i uderzeniami fal wyrzuca na brzeg – tak samo mnie dotkliwe ciosy nieszczęść wyrzucały na stały ląd. I tylko w ten sposób mogłem dotrzeć do tej drogi, której zawsze szukałem. Na swoim zgiętym, omal nie przetrąconym grzbiecie wyniosłem jednak z głębi więziennych lat świadomość tego, jak człowiek staje się zły, a jak dobry. Oszołomiony sukcesami odniesionymi w młodości, uważałem się za istotę niezdolną do omyłek i dlatego stałem się okrutny. Gdy dano mi w ręce władzę – i to w nadmiarze – stałem się mordercą i zadawałem ludziom gwałt. Nawet gdy czyniłem zło, byłem przekonany, że postępki moje są dobre i miałem na podorędziu bardzo logiczne dowody. Dopiero na zgniłej, więziennej słomie poczułem w sobie drgnienie dobra. Dopiero wtedy pojąłem, że linia oddzielająca zło od dobra przebiega nie między państwami, nie między klasami, nie między partiami, lecz przecina każde ludzkie serce nie omijając żadnego. Jest to linia ruchoma i z upływem lat jej bieg zmienia się w nas samych. Nawet w sercu omotanym przez zło linia ta odgradza maleńki przyczółek dobra. Nawet w najlepszym sercu – nie wykorzenione zło zachowuje swój kącik. Od tego czasu stała się jasna dla mnie zasadność wszystkich religii: walczą one z pierwiastkami zła w człowieku (w każdym człowieku). Nie sposób oczyścić świata z wszelkiego zła, ale można w każdym człowieku zmniejszyć obszar jego władania. Od tego czasu stał się także dla mnie jasny fałsz wszystkich rewolucji w dziejach. Niszczą one tylko współczesnych im nosicieli zła (a w ogólnym zamieszaniu – również nosicieli dobra) – samo zaś zło, jeszcze bujniej rozrosłe, biorą w spadku. (…) Poznaj samego siebie! Nic tak nie sprzyja przebudzeniu w nas zdolności do rozumienia innych, jak szarpiące duszę rozmyślania nad własnymi przestępstwami, błędami i przeoczeniami. (…) Oto dlaczego powracam do lat, gdy siedziałem za kratą, i powiadam, wprowadzając często w zdumienie ludzi, którzy mnie otaczają: bądź błogosławione więzienie. Błogosławione bądź więzienie za to, żeś było w moim życiu”.

Józef Augustyn SJ

Życie Duchowe ZIMA 29/2002

fot. Shashank Mhasawade Courage to be free 
Flickr (cc)

http://www.katolik.pl/cnota-odwagi,24907,416,cz.html?s=2

*******

Jak wybaczyć niewybaczalne?

David Stoop / slo

(fot. shutterstock.com)

Cały proces przebaczania rozpoczyna się zawsze w tym samym miejscu: od przewinienia, które wywołało nasz ból. Jednakże miejsce, do którego ów proces zaprowadzi, różni się w zależności od drogi, jaką pójdziemy, radząc sobie z tym urazem.

 

Proces przebaczania może nawet podążać drogą na skróty, tak że doprowadzi nas do sytuacji “nieprzebaczenia”, co dla naszego uzdrowienia stanowi ślepą uliczkę.
Droga zaprzeczania

 

Pierwsza z możliwych ścieżek, którą możemy podążać, jest bardzo krótka. Rozpoczyna się zdarzeniem, które jest przyczyną urazu. Kiedy zastanawiamy się, jak poradzić sobie z cierpieniem, wkraczamy na “drogę zaprzeczania” lub obwiniania się.
Jeśli w dalszym ciągu podążać będziemy drogą zaprzeczania, grozi nam jedna z dwu możliwych rzeczy. Albo będziemy zaprzeczać, że jakikolwiek uraz w ogóle nas dotknął, albo sami będziemy się obwiniać za całe zdarzenie. Obie możliwości mają absolutny charakter i mamy do czynienia z ich dychotomią: albo jedna, albo druga, lecz nigdy obie naraz.
Kilka lat temu pracowałem z mężczyzną w średnim wieku -nazwijmy go Mark. Początkowo rozpoczął terapię, aby rozwiązać problemy małżeńskie, lecz wkrótce skupił się na bolesnych  doświadczeniach, które związane były z jego ojcem. Doznawał ich nie tylko w dzieciństwie i w okresie dojrzewania, ale miały one miejsce i teraz. Zawsze, gdy znajdował się w obecności ojca, ten mówił lub robił coś, co było dla Marka bardzo bolesne. To był prawdopodobnie naturalny dla ojca sposób traktowania innych, ponieważ zachowywał się tak samo w stosunku do pozostałych dzieci, ich małżonków, a nawet wnuków. Był typowym, według Marka, złośliwym, chciwym i starym człowiekiem, a zachowywał się tak, odkąd tylko Mark pamięta.
Jeśli próbowalibyśmy sporządzić schemat tego procesu, rozpoczęlibyśmy od licznych zdarzeń, które miały miejsce przez wiele lat. Mark łatwo przypominał sobie ból, którego doznawał na skutek zachowań ojca i potrafił składać szczegółowe relacje z każdego bolesnego doświadczenia.
Zaledwie jednak rozpoczęliśmy proces terapii, Mark przestał przychodzić na spotkania. Powiadomił mnie, że wynikły pewne pilne sprawy rodzinne, którymi musi się teraz zająć, i że wkrótce zadzwoni, aby ustalić następne spotkanie.
Nie otrzymałem znaku życia od Marka przez około dwa lata. Pewnego dnia jednak zadzwonił… Chciał umówić się na spotkanie. Uporawszy się z bieżącymi, pilnymi problemami rodzinnymi, zapytałem go, jak sobie radzi z ojcem. Poinformował mnie wtedy, że ojciec zmarł prawie rok temu. Wyraziłem więc moje kondolencje, po czym zaczęliśmy rozmawiać o całym zajściu i o tym, jak Mark to przeżywał oraz jak znosi to matka.
W czasie rozmowy starałem się zadawać bardziej konkretne pytania, chcąc poznać, jaki wpływ na bolesne przeżycia, o których mówiliśmy dwa lata temu, miała śmierć jego ojca. Odpowiedź, jakiej udzielił mi Mark, zdumiała mnie.
“W czym problem?” – zapytał. “Mój ojciec był wspaniałym człowiekiem. Nie wiem, o czym pan w ogóle mówi”.
Byłem bardzo zaskoczony, więc zacząłem przeglądać moje notatki, zastanawiając się, czy mnie pamięć nie myli. Nie, jednak w moich papierach znajdowały się rzeczy, o których Mark mi mówił i które dotyczyły ojca, jak i urazów, których za jego sprawą doświadczał. Sam mi o nich opowiadał. Mark był tym samym człowiekiem co wtedy, lecz ojciec stał się nagle jakby kimś innym. Nic, co powiedziałem, ani nic, co zacytowałem z mojego dzienniczka sprzed dwu lat, nie zmieniło jego aktualnej opinii o ojcu. Ojciec stał się teraz wspaniałym człowiekiem, który nigdy nie uczynił żadnej z tych rzeczy, o których wcześniej mówiliśmy. Teraz Mark nie powiedziałby już nic na temat bólu, którego doświadczał w relacji z ojcem. Teraz omijał ten problem i skierował się ku zaprzeczeniu.
Mark wybrał drogę zaprzeczania. Nigdy nie ruszyliśmy z tego miejsca i, po tej wspomnianej sesji, nie zobaczyłem go u siebie ponownie, choć mogłem przewidzieć, co się z nim przez cały ten czas dzieje, że dotyka go depresja i emocjonalna oschłość.
Inna forma zaprzeczania przejawia się w postawie: “Nic się nie stało – nie ma problemu”. Minimalizujemy urazy i negujemy krzywdę, jakby “nic się nie stało”. Może staramy się zrozumieć, dlaczego dana osoba zrobiła to, co zrobiła. Możemy mówić sobie, że dobrze wiemy, przez co w życiu przeszła, i że niczego nie można mieć jej za złe. “Zapomnij o tym; nie ma problemu”.
Kiedy indziej, będziemy oddalać od siebie tę osobę, jak i to wszystko, co nam wyrządziła. Potrafimy dostrzec, co się nam przydarzyło, a odmawiamy przyznania się do bólu, jaki temu towarzyszył. Jednakże wewnątrz odcinamy się od tej osoby zupełnie. Przestajemy z nią rozmawiać, a nawet o niej wspominać. Jeśli natomiast człowiek ten dostrzeże naszą postawę i zacznie kojarzyć ją ze swoimi czynami, i zwróci się do nas z usprawiedliwieniem, będziemy bardziej skorzy do minimalizowania krzywdy, nawet wprost w rozmowie z tym człowiekiem.

 

Emocjonalne zamknięcie
Jeśli wybraliśmy ścieżkę zaprzeczania, nieuchronnie zdążamy do stanu emocjonalnej oschłości – jedynej drogi, na której utrzymać możemy naszą postawę zaprzeczenia. Nie chcemy, aby cokolwiek ani żadne uczucie, ani żaden człowiek nie przypominał nam o tym, czemu chcemy zaprzeczyć.
Interesujący w zaprzeczeniu jest fakt, że jego głównym celem jest: uchronić nas od prawdy. Kiedyś myślałem, że ludzie przez zaprzeczanie próbują wprowadzać mnie w błąd. Tak, w pewnym sensie to robią. Jednak głównym celem zaprzeczania jest wprowadzanie w błąd samego siebie. Wybieramy negację, ponieważ wydaje się nam, że nie możemy mierzyć się z prawdą. Do pewnego stopnia chcemy uchronić także innych, lecz w pierwszym rzędzie bronimy się sami przed odczuwaniem bólu, który wiąże się z przeżywanymi problemami.

 

Depresja
Kiedy tylko nastąpi emocjonalne zamknięcie, człowiek musi stawać się coraz bardziej selektywny w stosunku do ludzi, z którymi spędza czas. Osoba taka nie będzie mogła wytrzymać towarzystwa kogokolwiek, kto przypominać jej będzie o przeszłości lub będzie na ten temat coś wiedział.
Niedługo trzeba było czekać, aż Mark opuścił swoją żonę i całkiem zerwał kontakt z dziećmi. Kolejnym krokiem było opuszczenie regionu, znalezienie nowej żony i rozpoczęcie nowego życia, które niczym nie przypomniało bolesnej przeszłości. Wyglądało na to, że to może pomóc, jednak dla Marka okazało się to złudne. Wpadł w depresję, a nowe cierpienie, związane z odcięciem od dzieci przysłużyło się jedynie wzmocnieniu wspomnień o urazach i bólu, których doznawał w relacji z ojcem. Miejmy nadzieję, że ból wywołany depresją i opuszczeniem dzieci osiągnie taki poziom, że Mark zmierzy się świadomie ze swą przeszłością i przeszłością, którą sam próbował tworzyć, i podejmie drogę prowadzącą do przebaczenia.
Obwinianie się daje ten sam skutek, co zaprzeczanie
Inną możliwością, jaką spotyka się na drodze zaprzeczania, jest pułapka samooskarżania się: “Cały problem jest z mojej winy. Sam jestem powodem tego, co mi zrobiłeś. Zasłużyłem na to”. Takie rozumowanie podąża drogą zaprzeczania, ponieważ samooskarżanie się jest jedną z jego form i dotyczy jednostronnego podejścia: “Wszystko jest z mojej winy. Biorę wszystko na siebie”. Próbuję rozwiązywać problemy przez branie na siebie 100% odpowiedzialności. Nie ma żadnej dyskusji. Przypadek jest zamknięty. Jednak to nic innego, jak tylko inny sposób kroczenia w świecie zaprzeczania temu, co się rzeczywiście stało.
Rozmawiałem z młodą kobietą, która wzrastała w atmosferze ciągłego krytycyzmu ze strony obojga rodziców. Gdy poruszyliśmy temat bolesnych doświadczeń z dzieciństwa, od razu ucięła: “Ale to była moja wina. Byłam niedobra”. Niezależnie od tego, o czym mówiliśmy, jej odpowiedź była zawsze jednakowa: “To moja wina”. Wobec takiej postawy mało pozostaje miejsca na rozważania, ponieważ sprawa zdaje się być rozstrzygnięta, wina przypisana, więc jedyne co pozostaje, to żyć w takim porządku rzeczy.
Ludzie, którzy na drodze zaprzeczania wpadli w pułapkę samoobwiniania się zmierzają nieuchronnie do kolejnego kroku, jakim jest zamknięcie emocjonalne. Mogą przy tym twierdzić, że wciąż odczuwają emocje, lecz to, czego w rzeczywistości doświadczają, to pogarda dla samego siebie. Ponieważ jest to tak nienaturalne, nie jest to prawdziwym uczuciem.

 

To pseudouczucie, które stanowi dodatkową pułapkę. Nie mogą się zmienić, ponieważ odrzucają możliwość zmiany widzenia samych siebie. Gdyby to nie oni byli całkiem winni, to dane zdarzenie wynikłoby z winy kogoś innego, a tego z jakichś powodów nie mogą zaakceptować. Być może, biorąc całą winę na siebie, uzyskują przez to możliwość pewnej kontroli nad problemem. Jeśliby natomiast przyjęli, że wina jest po stronie kogoś innego, nie mieliby żadnej kontroli nad sytuacją. Kiedykolwiek jednak ten przypadek zachodzi, końcowym rezultatem jest zawsze rozpacz i depresja.
Droga zgorzknienia

 

“Droga zgorzknienia” rozpoczyna się podobnie jak droga zaprzeczania. Zdarzyło się coś, co wywołało uraz. Bez końca opowiadamy o tym zdarzeniu znajomym i dokonujemy wyboru, w jaki sposób sobie radzić. Ludzie najczęściej wybierają drogę zgorzknienia, gdy wpadają w pułapkę prób zrozumienia przyczyn danego zdarzenia. Myślą, że jeśliby tylko mogli zrozumieć, dlaczego drugi człowiek im to zrobił, to mogliby nad tym zapanować i wyzwolić się z tego.

 

Oskarżanie lub usprawiedliwianie
W pogoni za zrozumieniem motywów, ci którzy idą tą drogą, często wahają się pomiędzy oskarżaniem drugiego za wyrządzone zło i usprawiedliwianiem go za to. Musi być jakiś powód, myślą, i szukają nowych informacji, które rzekomo pomogłyby rozwiązać problem. Chociaż znaleźliby jednak jakieś nowe dane, które dowodziłyby winy drugiej osoby, pozostaje wciąż wystarczająco dużo wątpliwości, by w dalszym ciągu prowadzić poszukiwania. Nawet jeśli nowe informacje wykażą częściowe usprawiedliwienie drugiego, ból związany ze sprawą przetrwa. Tam i z powrotem, ludzie ci balansują pomiędzy usprawiedliwianiem i oskarżaniem w samonapędzającym się cyklu.
Obsesja na punkcie zdarzenia
W rezultacie, potrzeba dociekania przyczyn prowadzi człowieka do obsesji na punkcie traumatycznego zdarzenia.
Sharon jest przykładem tego, co może się stać, gdy osoba jest zdeterminowana przez potrzebę zrozumienia rzeczy, których do końca zrozumieć nie można. Wraz z mężem Jackiem zgłosiła się do poradni dwa lata po odkryciu przez nią romansu męża. Kiedy Sharon poinformowała go, że wie o jego zdradzie, od razu przyznał się do wszystkiego i całkowicie zaprzestał widywać tę drugą kobietę. Zdemaskowanie swego podwójnego życia Jack przyjął niemalże jak wyzwolenie.
Jak to często bywa, niewierny mąż był pełen poczucia winy i odpowiadał na wszystkie pytania żony, ciągle dodając daleko więcej szczegółów niż powinna wiedzieć. Stąd, im więcej wiedziała, tym więcej trudu kosztowało ją pogodzenie się z tym oraz tym bardziej zapadało to w pamięć. Nic jednak nie mogło jej powstrzymać od zadawania pytań. Sharon chciała wiedzieć, dlaczego Jack zrobił jej taką krzywdę, ale on nie dawał nigdy satysfakcjonującej odpowiedzi.
Skoro Jack nie potrafił podać wystarczającego powodu, dlaczego miał romans, Sharon postanowiła umówić się z jego kochanką w barze. Przygotowała listę pytań. Odpowiedzi na nie dostarczyły jej daleko więcej informacji niż mogła przyswoić bez dodatkowej dawki przykrości. Po raz kolejny umówiła się więc z byłą kochanką Jacka i miała w zanadrzu nową listę pytań. Za drugim razem podobnie, odpowiedzi kobiety nigdy nie zbliżyły się nawet do oczekiwanych przez Sharon konkretnych powodów: “dlaczego”, które z desperacją chciała znać. Gdy Jack starał się skłonić ją do zaprzestania ciągłego powracania do tematu, myślała, że w ten sposób próbuje się wywinąć z odpowiedzialności za swoje zachowanie. W końcu Jack nauczył się trzymać język za zębami.
Po jakimś czasie Sharon zadecydowała, że oboje z mężem powinni udać się do poradni małżeńskiej. Miała przy tym nadzieję, że terapeuta będzie w stanie pomóc jej zrozumieć, dlaczego Jack zrobił coś tak okropnego. Na początku starałem się odpowiadać na pytania, które stawiała mi Sharon, lecz nic z tego, co mówiłem, nie satysfakcjonowało jej w pełni. W końcu powiedziałem jej, że to czego szuka, nie istnieje. Nigdy nie będzie istnieć satysfakcjonująca odpowiedź na pytanie, dlaczego jeden z małżonków oszukuje drugiego. Nawet jeśli tak jest, zaczynałem odczuwać sympatię dla Jacka. Przez prawie cztery lata płacił ogromną cenę za swoje nieodpowiednie i głupie zachowanie. Sharon natomiast utknęła na drodze wiodącej donikąd, a jedynie przysparzającej więcej cierpienia.

 

Problem zawstydzenia
Zachowanie Sharon może być interpretowane jako wysiłek zmierzający do wyrównania rachunków z mężem. Ja jednak nie wierzę, że takie były motywy jej postępowania. Co jednak mogło zmusić ją do ponad czteroletniego dochodzenia i ciągłego przesłuchiwania Jacka? Sharon mogła być zmotywowana zawstydzeniem, które odczuła w związku z romansem męża. Choć wygląda to całkiem irracjonalnie, zdradzany partner często
boryka się z obwinianiem się. Często wywołuje to całkowite zakłopotanie wobec ustalenia odpowiedzialności za to, co się wydarzyło. Osoba zdradzona przeczuwa, że sama jakoś się nie sprawdziła jako partner, budząc we współmałżonku potrzebę zwrócenia się do kogoś innego.
Tak długo jak Sharon poszukiwała powodów po stronie Jacka, nie musiała przyznać się do nawiedzających ją przeczuć o niej samej. Nie musiała mierzyć się z pytaniami takimi, jak: “Jak to się stało, że tak bardzo zawiodłam go jako żona i gdzie indziej musiał poszukiwać szczęścia?” lub “Dlaczego nie byłam dla niego wystarczająco dobra, by go zatrzymać w domu?”. Te onieśmielające myśli mogły być skutecznie wypychane z jej świadomości, dopóki nieustannie koncentrowała się na zrozumieniu, dlaczego Jack postąpił tak podle.
Choć obsesja na punkcie zrozumienia zdarzenia ma niekiedy więcej niż jeden cel, to dopóki Sharon nie zgodzi się na zaakceptowanie problemu zawstydzenia, będzie stawała się coraz bardziej uwikłana w ścieżkę, która prowadzi tylko do zgorzknienia.
Z biegiem czasu uczucia zawstydzenia wzmagają się i wymagają coraz większego wysiłku z naszej strony, by je trzymać wystarczająco z daleka. Oznacza to, że poszukiwania motywów mogą zbyt łatwo przerodzić się w poszukiwania zemsty.

 

Poszukiwanie wyrównania / rewanżu
Obsesja na punkcie przykrego zdarzenia może w końcu doprowadzić do roszczeń wyrównania zaciągniętego długu.
Ostatnio rozmawiałem z parą, która, jak się wydawało, przybyła do poradni z powodu romansu żony, który miał miejsce dwa lata temu. Potrzeba było czasu, zanim dowiedziałem się więcej o ich historii. Byliśmy już na dobrej drodze, gdy nagle coś wywołało gniew żony na męża w związku z jego romansem, jaki miał dziesięć lat wcześniej. On ze swej strony rozgniewał się na żonę za “ponowne wyciąganie tej sprawy” i wkrótce oboje zaczęli tracić nad sobą kontrolę.
Kiedy udało się nam uspokoić, zdaliśmy sobie sprawę, że zajmujemy się nie jedną, a dwiema sprawami. Kiedykolwiek udawało się nam postąpić w rozwiązywaniu jakiejś sprawy, jedno z małżonków wybuchało w związku z czynem drugiego i oboje wpadali w ożywione dyskusje na temat, kto kogo bardziej skrzywdził.
Małżeństwo to dziesięć lat wcześniej wybrało drogę zaprzeczania odnośnie do zdrady męża, jednakowoż grzebiąc w sobie urazę i uprzedzenie, które łatwo wypływają na powierzchnię, kiedykolwiek starają się rozwiązywać aktualny problem niedawnej zdrady żony. Deklarują, że chcą sobie nawzajem przebaczyć, lecz za każdym razem, gdy już mają rozpocząć proces przebaczenia, jedno lub drugie zaczyna tupać nogą, domagając się odszkodowań za przeszłe urazy i odmawiając darowania drugiemu długu z przeszłości.

 

Izolacja i wycofanie
W rezultacie małżonkowie ci rozłączają się i izolują nie tylko od siebie nawzajem, ale także od grona przyjaciół. Stali się bowiem zakłopotani, że mimo tak dobrych początków w rozwiązywaniu problemu, tak im teraz ciężko.
Jest jednak jeszcze inny powód. Wybranie drogi zgorzknienia zawsze prowadzi do izolacji i samotności. Kiedy stajemy się obsesyjnie związani z przeszłymi zdarzeniami i nie możemy lub nie chcemy ich uzdrowić, tym samym odpychamy innych ludzi od siebie. Stajemy się tak pochłonięci przez to, co dzieje się w nas, że nieomal przestajemy troszczyć się o innych. Skupiamy całą uwagę na sobie, a raczej na przykrym zdarzeniu. Jedno czy drugie nie pozostawia już przestrzeni dla nikogo innego w naszym życiu, i jeśli po pewnym czasie zdamy sobie sprawę z tego, co zaszło, możemy być zbyt rozdrażnieni i zbyt zrażeni, by kochać.

 

Zgorzknienie
Z tego miejsca jest tylko jedna droga – w kierunku rozgoryczenia. Dlaczego ktoś chce tam się kierować? Ponieważ, niestety, bardzo łatwo jest to zrobić. Uczucia zgorzknienia są zbyt szybko uzasadniane.
Jeśliby Sharon w pewnym momencie zauważyła, że przez te wszystkie lata marnowała czas na bezowocne poszukiwania, mogłaby z pewnością stwierdzić: “Tak, mam prawo czuć się rozgoryczona. Rozbił nasze małżeństwo, a wszystko, co zrobiłam było próbą uzdrowienia sytuacji i naprawienia zła. Niestety, nie wyszło. Chyba wszyscy mężczyźni są tacy sami. Są bezużyteczni i niewiarygodni! Czy ktoś nie byłby w tej sytuacji mniej zgorzkniały?”. Mogłaby więc całkowicie usprawiedliwić swe uczucia, jednakże prawda leżałaby gdzie indziej. Sharon stałaby się niewolnikiem przeszłości. Przywiązałaby się zupełnie do przykrych doświadczeń i jej życie zaczęłoby się stawać dużo uboższe niż Bóg chciał je uczynić. Nigdy nie przekonałaby się, czego mogłaby doświadczyć, gdyby wybrała uczciwą pracę nad przebaczeniem.
Więcej, Biblia przypomina nam, że trwanie w rozgoryczeniu dotyka także i ludzi żyjących dookoła nas. List do Hebrajczyków (12, 15) przestrzega, “aby jakiś korzeń gorzki, który wyrasta do góry, nie spowodował zamieszania, a przez to nie skalali się inni”. Prawdopodobnie Jack, jego dzieci i przyjaciele żyją teraz w podobnym stanie.
Mimo wszystko, nie musimy wcale podążać żadną z tych dróg. Jest bowiem trzecia droga. Możemy wybrać drogę przebaczenia.

 

Pomyśl

 

1. Jakim wydarzeniom z twego życia zaprzeczasz?

2. Czy wpadłeś w pułapkę samooskarżania lub niechęci do samego siebie?

3. Czy jest ktoś, komu powinieneś wybaczyć, lecz zamiast to uczynić, starasz się zrozumieć, dlaczego ta osoba zrobiła to, co zrobiła?

4. Czy jest ktoś, względem kogo czujesz gorycz? Jeśli tak, miej tę osobę w pamięci, gdy będziesz czytał kolejny rozdział.

 

 

Więcej w książce: Wybaczyć niewybaczalne – David Stoop

http://www.deon.pl/inteligentne-zycie/psychologia-na-co-dzien/art,696,jak-wybaczyc-niewybaczalne.html