Bazylika i klasztor bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej położone są na południe od miasta, a na południe i wschód od nich znajdują się 42 kaplice i kościoły dróżek. Jest to jedno z ważniejszych miejsc kultu pasyjnego i maryjnego. Znajduje się ono na liście Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Od 1979 r. głównemu kościołowi w Kalwarii przysługuje tytuł bazyliki mniejszej.
Wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej szczególnie czułym kultem otaczał kard. Karol Wojtyła, a potem – również papież św. Jan Paweł II. Wielokrotnie modlił się przed tym obrazem, zarówno w czasie swojej posługi arcybiskupa metropolity Krakowa, jak i następcy św. Piotra. W sanktuarium modlił się także papież Benedykt XVI.

I pielgrzymka Jana Pawła II do Kalwarii Zebrzydowskiej

7 czerwca 1979 r.

Przemówienie do pielgrzymów

1. Nie wiem po prostu, jak dziękować Bożej Opatrzności za to, że dane mi jest jeszcze raz nawiedzić to miejsce. Kalwaria Zebrzydowska: sanktuarium Matki Bożej – i dróżki. Nawiedzałem je wiele razy, począwszy od lat moich chłopięcych i młodzieńczych. Nawiedzałem je jako kapłan. Szczególnie często nawiedzałem sanktuarium kalwaryjskie jako arcybiskup krakowski i kardynał. Przybywaliśmy tu wiele razy z kapłanami, koncelebrując przed Matką Bożą… czasem pełne prezbiterium Kościoła krakowskiego, zwłaszcza w momentach ważnych. Ostatnie takie spotkanie było zapowiedziane na jesień ubiegłego roku, ale na nie już nie wróciłem z Rzymu…

Przybywaliśmy też w dorocznej pielgrzymce sierpniowej. Tego kalwarianie i pielgrzymi bardzo pilnowali: „Czy kardynał jest, czy go nie ma?” – a jeżeli zdarzyło się, że go nie było raz i drugi, to mu to zawsze wypomnieli.

Usprawiedliwiałem się i jeszcze dziś się usprawiedliwię: sercem spieszyłem tutaj na te zwłaszcza główne uroczystości: pogrzebu Matki Bożej, Wniebowzięcia — ale to są dni, które w Polsce miały ogromną konkurencję. Tym bardziej jednak się cieszę, że mogłem przybyć tutaj dzisiaj i że mogłem także zobaczyć tych apostołów dwunastu, którzy stoją na tamtej trybunie i z których pierwszy jest Piotr.

Przybywaliśmy tu także w pielgrzymkach stanowych na wiosnę i w jesieni. Jednakże najczęściej przybywałem tutaj sam, tak żeby nikt nie wiedział, nawet kustosz klasztoru. Kalwaria ma to do siebie, że się można łatwo ukryć. Więc przychodziłem sam i wędrowałem po dróżkach Pana Jezusa i Jego Matki, rozpamiętywałem Ich najświętsze tajemnice. To jest zupełnie przedziwna rzecz – te dróżki… ale o tym jeszcze powiem. A prócz tego polecałem Panu Jezusowi przez Maryję sprawy szczególnie trudne i sprawy szczególnie odpowiedzialne w całym moim posługiwaniu biskupim, potem kardynalskim. Widziałem, że coraz częściej muszę tu przychodzić, bo po pierwsze spraw takich było coraz więcej, a po drugie – dziwna rzecz – one się zwykle rozwiązywały po takim moim nawiedzeniu na dróżkach. Mogę wam dzisiaj powiedzieć, moi drodzy, że prawie żadna z tych spraw, które czasem niepokoją serce biskupa, a w każdym razie pobudzają jego poczucie odpowiedzialności, nie dojrzała inaczej, jak tutaj, przez domodlenie jej w obliczu wielkiej tajemnicy wiary, jaką Kalwaria kryje w sobie.

2. Jest to tajemnica, którą wy dobrze znacie: wy, ojcowie i bracia bernardyni, stróżowie tego sanktuarium, i wy, tutejsi mieszkańcy i parafianie, i sąsiedzi – ja też się do nich zaliczałem od młodości, bo Wadowice niedaleko od Kalwarii – i wreszcie wy, rozliczni pielgrzymi, którzy tutaj przybywacie w różnych porach i w różnych grupach, z całej Polski, zwłaszcza z Podkarpacia – ale nie tylko: bo i ze Śląska i z Lubelszczyzny, już nawet dokładnie nie wiem skąd – z całej Polski, z jednej i drugiej strony Tatr… Te góry słyszały przez wieki nie tylko polskie, ale i słowackie śpiewy. Kalwaria ma w sobie coś takiego, że człowieka wciąga. Co się do tego przyczynia? Może i to naturalne piękno krajobrazu, który stąd się roztacza u progu polskich Beskidów. Z pewnością ono nam przypomina także o Maryi, która – by odwiedzić Elżbietę – „udała się w okolicę górzystą”. Nade wszystko jednakże to, co tutaj człowieka stale pociąga na nowo, to właśnie owa tajemnica zjednoczenia Matki z Synem i Syna z Matką. Tajemnica ta opowiedziana jest plastycznie i szczodrze poprzez wszystkie kaplice i kościółki, które rozłożyły się wokół centralnej bazyliki. Jeżeli tak się jeszcze nie nazywa, to niech się już teraz tak nazywa. Nadaję bowiem temu wspaniałemu sanktuarium tytuł bazyliki mniejszej. Wiemy, że w tej bazylice króluje obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej, ukoronowany 15 sierpnia 1887 roku przez kardynała Albina Dunajewskiego, biskupa krakowskiego, koronami papieża Leona XIII. Zbliża się więc setna rocznica tej koronacji i na pewno będziecie się do tego stulecia serdecznie przygotowywać. Niech to przygotowanie, ewentualnie nowenna będzie przeżywana przez was głęboko i niech was – co jest celem Kalwarii – jeszcze bardziej przybliży do tajemnic Matki i Syna, tak mocno przeżywanych i rozważanych na tym świętym miejscu.

Tajemnica zjednoczenia Matki z Synem i Syna z Matką na dróżkach Męki Pańskiej, a potem na szlaku Jej pogrzebu od kaplicy Zaśnięcia do „grobku Matki Bożej”. A wreszcie: tajemnica zjednoczenia w chwale na dróżkach Wniebowzięcia i Ukoronowania. Wszystko to, rozłożone w przestrzeni i czasie, wśród tych gór i wzgórz, omodlone przez tyle serc, przez tyle pokoleń, stanowi szczególny rezerwuar, żywy skarbiec wiary, nadziei i miłości Ludu Bożego tej ziemi. Zawsze, kiedy tu przychodziłem, miałem świadomość, że zanurzam się w tym właśnie rezerwuarze wiary, nadziei i miłości, które naniosły na te wzgórza, na to sanktuarium, całe pokolenia Ludu Bożego ziemi, z której pochodzę, i że ja z tego skarbca czerpię. Nawet niewiele dodając od siebie – czerpię… I zawsze też miałem tę świadomość, że owe tajemnice Jezusa i Maryi, które tu rozważamy, modląc się za żywych lub za zmarłych, są istotnie niezgłębione. Stale do nich powracamy i za każdym razem nie mamy dość. Zapraszają nas one, aby tu wrócić na nowo – i na nowo się w nie zagłębić. W tych tajemnicach wyrażone jest zarazem wszystko, co składa się na nasze ludzkie, ziemskie pielgrzymowanie, na „dróżki” dnia powszedniego. Co za wspaniała zresztą nazwa – trudno znaleźć w innych językach jakiekolwiek słowo, które by temu odpowiadało… Wszystko to, co składa się na te dróżki ludzkiego dnia powszedniego, zostało przejęte przez Syna Bożego i za pośrednictwem Jego Matki jest człowiekowi wciąż oddawane na nowo: wychodzi z życia i wraca do życia ludzkiego. Ale oddawane już jest w nowej postaci, jest prześwietlone nowym światłem, bez którego życie ludzkie nie ma sensu, pozostaje w ciemności. „Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemnościach, lecz będzie miał światło życia” (J 8, 12).

Oto jest owoc mojego wieloletniego pielgrzymowania po kalwaryjskich dróżkach. Owoc – którym z wami się dzielę.

3. A jeśli, do czego pragnę was zachęcić i zapalić, to abyście nie przestawali nawiedzać tego sanktuarium. Więcej jeszcze – chcę wam powiedzieć wszystkim, a zwłaszcza młodym (bo, dziwna rzecz, młodzi szczególnie sobie upodobali to miejsce): nie ustawajcie w modlitwie. Trzeba się zawsze modlić, a nigdy nie ustawać (por. Łk 18, 1), powiedział Pan Jezus. Módlcie się i kształtujcie poprzez modlitwę swoje życie. „Nie samym chlebem żyje człowiek” (Mt 4, 4) i nie samą doczesnością, i nie tylko poprzez zaspokajanie doczesnych – materialnych potrzeb, ambicji, pożądań, człowiek jest człowiekiem… „Nie samym chlebem żyje człowiek, ale wszelkim słowem, które pochodzi z ust Bożych”. Jeśli mamy żyć tym słowem, słowem Bożym, trzeba „nie ustawać w modlitwie!” Może to być nawet modlitwa bez słów…

Niech z tego miejsca do wszystkich, którzy mnie słuchają tutaj albo gdziekolwiek, przemówi proste i zasadnicze papieskie wezwanie do modlitwy. A jest to wezwanie najważniejsze. Najistotniejsze orędzie!

W pierwszą zaraz niedzielę po rozpoczęciu nowego pontyfikatu prosiłem, żeby mnie zawieźli helikopterem na Mentorellę, w pobliżu Rzymu. I tam też uważałem za swoje pierwsze zadanie, pasterskie i papieskie, wygłosić takie orędzie o modlitwie. To jest zawsze pierwsze, podstawowe, najważniejsze. I tu powtarzam – nie te same słowa, ale tę samą sprawę.

I niech także sanktuarium kalwaryjskie nadal skupia pielgrzymów, niech służy archidiecezji krakowskiej i całemu temu rejonowi, który tradycyjnie ściąga tutaj z zachodu i wschodu, z południa i północy, niech służy całemu Kościołowi w Polsce. Niech tutaj dokonuje się wielkie dzieło duchowej odnowy mężczyzn i kobiet, młodzieży męskiej i młodzieży żeńskiej, służby liturgicznej ołtarza – wszystkich.

Wszystkich też, którzy tutaj przybywać będą, proszę, by modlili się za jednego z kalwaryjskich pielgrzymów, którego Chrystus wezwał tymi samymi słowami co Szymona Piotra. Wezwał go poniekąd z tych wzgórz i powiedział: „Paś baranki moje, paś owce moje” (por. J 21, 15-16).

I o to proszę, proszę, abyście się za mnie tu modlili, za życia mojego i po śmierci. Amen.

BÓG BOGATY W MIŁOSIERDZIE

«Witaj, Królowo, Matko Miłosierdzia, życie, słodyczy i nadziejo nasza, witaj!»

Homilia Jana Pawła II wygłoszona podczas Mszy św. w bazylice Matki Bożej Anielskiej
w Kalwarii Zebrzydowskiej z okazji jubileuszu 400-lecia sanktuarium

1. Umiłowani Bracia i Siostry! Przybywam dziś do tego Sanktuarium jako pielgrzym, tak jak przychodziłem tu jako dziecko i w wieku młodzieńczym. Staję przed obliczem kalwaryjskiej Madonny, jak wówczas, gdy przyjeżdżałem tu jako biskup z Krakowa, aby zawierzać Jej sprawy archidiecezji i tych, których Bóg powierzył mojej pasterskiej pieczy. Przychodzę tu i jak wtedy mówię: Witaj! Witaj, Królowo, Matko Miłosierdzia!

Ile razy doświadczałem tego, że Matka Bożego Syna zwraca swe miłosierne oczy ku troskom człowieka strapionego i wyprasza łaskę takiego rozwiązania trudnych spraw, że w swej niemocy zdumiewa się on potęgą i mądrością Bożej Opatrzności. Czy nie doświadczają tego również pokolenia pątników, które przybywają tutaj od czterystu lat? Z pewnością tak. Inaczej nie byłoby dziś tej uroczystości. Nie byłoby tu was, umiłowani, którzy przemierzacie kalwaryjskie Dróżki wiodące śladami krzyżowej męki Chrystusa i szlakiem współcierpienia i chwały Jego Matki. To miejsce w przedziwny sposób nastraja serce i umysł do wnikania w tajemnicę tej więzi, jaka łączyła cierpiącego Zbawcę i Jego współcierpiącą Matkę. A w centrum tej tajemnicy miłości każdy, kto tu przychodzi, odnajduje siebie, swoje życie, swoją codzienność, swoją słabość i równocześnie moc wiary i nadziei – tę moc, która płynie z przekonania, że Matka nie opuszcza swego dziecka w niedoli, ale prowadzi je do Syna i zawierza Jego miłosierdziu.

2. «A obok krzyża Jezusowego stały: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena» (J 19, 25). Ta, która była złączona z Bożym Synem więzami krwi i matczyną miłością, tam u stóp krzyża, przeżywała zjednoczenie w cierpieniu. Ona jedna, mimo bólu matczynego serca, wiedziała, że to cierpienie ma sens. Ona ufała – ufała mimo wszystko – że oto spełnia się starodawna obietnica: «Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje, a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę» (Rdz 3, 15). A Jej ufność znalazła potwierdzenie, gdy konający Syn zwrócił się do Niej: «Niewiasto».

Czy wtedy, pod krzyżem, mogła przewidywać, że już niebawem – za trzy dni – Boża obietnica się wypełni? To pozostanie na zawsze tajemnicą Jej serca. Jedno jednak wiemy: Ona pierwsza pośród ludzi miała udział w chwale zmartwychwstałego Syna. Ona – jak wierzymy i wyznajemy – z duszą i ciałem została wzięta do nieba, aby zaznawać zjednoczenia w chwale, u boku Syna radować się owocami Bożego miłosierdzia i wypraszać je tym, którzy do Niej się uciekają.

3. Tajemnicza więź miłości. Jakże wspaniale wyraża ją to miejsce. Historia mówi, że u początków XVII wieku Mikołaj Zebrzydowski, fundator sanktuarium, położył fundamenty pod kaplicę Golgoty, wzniesioną na wzór jerozolimskiego kościoła Ukrzyżowania. Pragnął w ten sposób przybliżyć sobie i innym nade wszystko tajemnicę męki i śmierci Chrystusa. Potem jednak, gdy planował budowę Dróg Męki Pańskiej od Wieczernika do Grobu Chrystusa, wiedziony maryjną pobożnością i Bożym natchnieniem, postanowił umieścić na nich również kaplice upamiętniające przeżycia Maryi. I tak powstały inne Dróżki i nowe nabożeństwo, które jest niejako uzupełnieniem Drogi Krzyżowej: nabożeństwo zwane Drogą Współcierpienia Matki Bożej. Od czterech wieków kolejne pokolenia pielgrzymów wędrują tu po śladach Odkupiciela i Jego Matki, czerpiąc obficie z tej miłości, która przetrwała cierpienie i śmierć i w chwale nieba znalazła swoje ukoronowanie.

A w ciągu tych stuleci wiernie towarzyszą pątnikom duchowi opiekunowie kalwaryjskiego sanktuarium, ojcowie franciszkanie, zwani bernardynami. Dziś pragnę im wyrazić wdzięczność za to umiłowanie cierpiącego Chrystusa i Jego współcierpiącej Matki, które z gorliwością i oddaniem przelewają tutaj w serca pielgrzymów. Drodzy ojcowie i bracia bernardyni, niech dobry Bóg błogosławi wam w tej posłudze teraz i w przyszłości!

4. W 1641 roku Sanktuarium kalwaryjskie zostało ubogacone szczególnym darem. Opatrzność skierowała kroki Stanisława z Brzezia Paszkowskiego do Kalwarii, gdzie oddał w opiekę Ojców Bernardynów wizerunek Matki Najświętszej, który już w jego domowej kaplicy zasłynął łaskami. Odtąd, a szczególnie od dnia koronacji, której w 1887 roku z przyzwolenia papieża Leona XIII dokonał biskup Krakowa Albin Sas Dunajewski, pielgrzymi kończą wędrówkę po dróżkach przed Jej obliczem. Od początku przychodzili tu ze wszystkich stron Polski, a także z Litwy, Rusi, Słowacji, Czech, Węgier, Moraw i z Niemiec. Szczególnie upodobali sobie Ją Ślązacy, którzy ufundowali koronę dla Pana Jezusa, a od koronacji co roku uczestniczą w procesji w dniu wniebowzięcia Matki Bożej.

Jakże ważne było to miejsce dla Polski podzielonej pomiędzy zaborców. Dał temu wyraz biskup Dunajewski, gdy dokonując koronacji, tak się modlił: «W dniu tym Maryja została wzięta w niebo i tam ukoronowana. W powracającą rocznicę dnia tego wszyscy święci składają swe korony u stóp swej Królowej, a dziś naród polski niesie także złote korony, by przez ręce biskupie włożone zostały na skronie Maryi w tym cudownym obrazie. Odpłać-że nam to, Matko, byśmy byli i między sobą jedno – i z Tobą jedno». Tak modlił się do Niej o zjednoczenie Polski rozbitej. Dziś, gdy stanowi ona terytorialną i narodową jedność, słowa te nie tracą swej aktualności, choć nabierają nowego znaczenia. Trzeba je dziś powtarzać, prosząc Maryję, by wypraszała jedność wiary, jedność ducha i myśli, jedność rodzin i jedność społeczną. O to modlę się dziś razem z wami: Matko kalwaryjska, spraw, «byśmy byli między sobą jedno, – i z Tobą».

5. «Przeto, Orędowniczko nasza,
one miłosierne oczy Twoje na nas zwróć,
a Jezusa, błogosławiony owoc żywota Twojego,
po tym wygnaniu nam okaż.
O łaskawa, o litościwa, o słodka Panno Maryjo!»
Wejrzyj, łaskawa Pani, na ten lud,
który od wieków pozostawał wierny Tobie i Synowi Twemu.
Wejrzyj na ten naród,
który zawsze pokładał nadzieję w Twojej matczynej miłości.
Wejrzyj, zwróć na nas swe miłosierne oczy,
wypraszaj to, czego dzieci Twoje najbardziej potrzebują.
Dla ubogich i cierpiących otwieraj serca zamożnych.
Bezrobotnym daj spotkać pracodawcę.
Wyrzucanym na bruk pomóż znaleźć dach nad głową.
Rodzinom daj miłość,
która pozwala przetrwać wszelkie trudności.
Młodym pokazuj drogę i perspektywy na przyszłość.
Dzieci otocz płaszczem swej opieki,
aby nie ulegały zgorszeniu.
Wspólnoty zakonne ożywiaj łaską wiary, nadziei i miłości.
Kapłanów ucz naśladować Twojego Syna
w oddawaniu co dnia życia za owce.
Biskupom upraszaj światło Ducha Świętego,
aby prowadzili ten Kościół jedną i prostą drogą
do bram Królestwa Twojego Syna.
Matko Najświętsza, Pani Kalwaryjska,
wypraszaj także i mnie siły ciała i ducha,
abym wypełnił do końca misję,
którą mi zlecił Zmartwychwstały.
Tobie oddaję wszystkie owoce mego życia i posługi;
Tobie zawierzam losy Kościoła;
Tobie polecam mój naród;
Tobie ufam i Tobie raz jeszcze wyznaję:
Totus Tuus, Maria!
Totus Tuus. Amen.

Słowo na zakończenie Mszy św. przed błogosławieństwem:

„Tak oto dobiega końca moje pielgrzymowanie do Polski, do Krakowa. Cieszę się, że to zwieńczenie wizyty dokonuje się właśnie w Kalwarii, u stóp Maryi. Raz jeszcze pragnę zawierzyć jej opiece was tutaj zgromadzonych, Kościół w Polsce i wszystkich rodaków. Niech jej miłość będzie obfitym źródłem łask dla naszego kraju i jego mieszkańców.

Kiedy nawiedzałem to Sanktuarium w roku 1979, prosiłem, abyście się za mnie modlili, za życia mojego i po śmierci. Dziś dziękuję wam i wszystkim kalwaryjskim pielgrzymom za te modlitwy i za duchowe wsparcie, jakiego nieustannie doznaję. I nadal proszę: nie ustawajcie w tej modlitwie, raz jeszcze powtarzam, za życia mojego i po śmierci. Ja zaś, jak zawsze, będę odwzajemniał tę waszą życzliwość, polecając wszystkich Miłosiernemu Chrystusowi i jego Matce.”

http://www.kalwaria.eu/homilia-z-okazji-400-lecia-sanktuarium.html

Słowo Papieża Benedykta XVI wygłoszone do wiernych

w Kalwarii Zebrzydowskiej

27 maja 2006 r.

Drodzy Ojcowie (franciszkanie – bernardyni),

Drodzy bracia i siostry,

Podczas pierwszej podróży do Polski Jan Paweł II nawiedził to Sanktuarium i swoje przemówienie poświęcił modlitwie. Na koniec powiedział: „I o to proszę, proszę, abyście się za mnie tu modlili, za życia mojego i po śmierci”.

Dzisiaj chciałem się zatrzymać na moment w kaplicy Matki Bożej i z wdzięcznością pomodlić się za niego, zgodnie z jego prośbą. Idąc za przykładem Jana Pawła II, ja również zwracam się do was z serdeczną prośbą, abyście się modlili za mnie i za cały Kościół.

Na zakończenie Papież spontanicznie dodał po włosku:

Chciałbym powiedzieć, że mam nadzieję, podobnie jak Wasz drogi arcybiskup kard. Stanisław, że już niedługo Opatrzność pozwoli nam cieszyć się z beatyfikacji i kanonizacji naszego ukochanego papieża Jana Pawła II.
http://www.kalwaria.eu/przemowienie-benedykta-xvi.html

O. Augustyn Chadam OFM, Krótka historia Kalwarii, Wydawnictwo Calvarianum 1997

Historia Kalwarii Zebrzydowskiej rozpoczyna się w roku 1600. Na miejscu, gdzie obecnie są dróżki kalwaryjskie wraz z klasztorem i wzystkimi kościołami i kaplicami, rozciągał się wtedy las i leśne polany. Cały ten teren należał do dóbr dziedzicznych Mikołaja Zebrzydowskiego, ówczesnego wojewody krakowskiego. Zebrzydowski był równocześnie starostą lanckorońskim i mieszkał w zamku, który znajdował się na szczycie lanckorońskiej góry dominując nad całą okolicą.

W wymienionym roku 1600 Zebrzydowski postanowił wybudować na górze Żarek (obecna góra Ukrzyżowania) kaplicę świętego Krzyża według modelu kaplicy Golgoty w Jerozolimie, jaki niedawno otrzymał. W rok później w uroczystość świętego Franciszka 4  października 1601 r. ukończoną kaplicę uroczyście poświęcił nuncjusz papieski Klaudiusz Rangoni w towarzystwie biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego, licznego duchowieństwa i szlachty. Kaplica miała służyć prywatnej pobożności Wojewody i jego rodziny: Ale już w sam dzień poświęcenia fundator postanawia wybudować tu jeszcze kaplicę Grobu Chrystusa oraz w pobliżu mały klasztor 00. Bernardynów, którzy mają być opiekunami tych kaplic. Uzyskawszy zgodę zakonu na objęcie tego miejsca, Zebrzydowski sporządza akt fundacji i darowizny części góry Żarek i miejsca, gdzie obecnie znajduje się klasztor. Dokument był wystawiony pod datą 1 grudnia 1602 r. Akt ten został następnie zatwierdzony przez biskupa krakowskiego i króla Zygmunta III w r. 1603. W tym też roku 2 sierpnia, w święto Matki Boskiej Anielskiej, położono uroczyście kamień węgielny pod nowy kościół i klasztor. Plany tej budowli sporządził architekt jezuicki Jan Maria Bernardoni. Budowa kościoła i klasztoru rozpoczęła się dopiero w r. 1604. Zebrzydowski, który postanowił dokonać tego dzieła własnym wyłącznie kosztem, zamierzył budować niewielki klasztor — pustelnię na kilku lub najwyżej dwunastu zakonników jako filię bernardyńskiego klasztoru krakowskiego. Dokument wystawiony przez Wojewodę dnia 1 września 1604 r. ustala granice szczupłej darowizny, bo obejmującej tylko część góry Żarek i miejsce, gdzie zaczęto budować niewielki klasztor z mniejszym jeszcze kościołem.

Decydującym momentem dla dalszych dziejów Kalwarii był koniec roku 1604 lub początek 1605. Wtedy to Mikołaj Zebrzydowski spotkał się z książką Chrystiana Andrychomiusza opisującą Jerozolimę w czasach Chrystusa. Były tam wyliczone miejsca uświęcone męką Pana Jezusa i podane odległości między poszczególnymi miejscami. Autor zamieścił tam i zachętę, aby takie stacje odtwarzać na polach i w ogrodach dla urządzania tam pobożnych obchodów poświęconych rozważaniu cierpień Chrystusa. Zebrzydowski, wyczytawszy to, zapalił się do tej myśli tym bardziej, gdy dopatrzył się w swych dobrach znacznego podobieństwa terenu do położenia Jerozolimy. Góra Żarek z istniejącym już kościółkiem Krzyża świętego przypominała wzgórze Golgoty, rzeczka Skawinka – Jerozolimski potok Cedron, góra lanckorońska — Górę Oliwną. Ksiądz Feliks Żebrowski, wychowawca syna Wojewody, rozmierzył teren i dopomógł Wojewodzie do ustalenia miejsc poszczególnych stacji. Na tych miejscach zatknięto tyczki, które potem zastąpiono krzyżami. Zdawano sobie jednak już wtedy sprawę, że nie wszystko dało się odtworzyć dokładnie jak w Jerozolimie: Na ogół bowiem wszystkie odległości były dłuższe, ale Zebrzydowski był zdania, że “za jeden krok Chrystusa winniśmy zrobić i dziesięć”. Tak więc z pierwotnej i skromnej intencji budowy małej kapliczki świętego Krzyża doszło do wielkiego pomysłu budowy Dróg Męki Pańskiej od Wieczernika do Grobu Chrystusa. Zebrzydowski, gorący czciciel Matki Bożej, dołączył do tego planu i pamiątki Maryjne, chociaż nie należały one do drogi męki Pana: Trzeba tu podkreślić, że wszystkie te pomysły wyszły od niego samego i że on sam wziął na siebie w całości ich wykonanie. Stało się to również najserdeczniejszą pasją jego dalszego życia. Współpracownikiem i wykonawcą jego zamierzeń stał się Paweł Baudarth, Belg z pochodzenia. On sporządził plany wszystkich kościołów i kaplic, doglądał prac i ich wykonania. Prace te trwały przez lat kilkanaście. Zebrzydowski traktował je bardzo poważnie. Dokonywano uroczystego poświęcenia kamienia węgielnego każdej budowli. Równie uroczyste było poświęcenie potem samej kaplicy i konsekracja ołtarzy. Podziwiać należy pomysłowość Zebrzydowskiego i jego architekta i niepowtarzalność budowli: każda jest oryginalna i nadzwyczaj ciekawa pod względem rozwiązań architektonicznych. Okazały się również trwałe i żadna nigdy nie wymagała gruntownego remontu.

Udział Zebrzydowskiego w Rokoszu Sandomierskim (1606-1608) opóźnił budowę, ale jej nie przekreślił; choć były takie obawy. Na przestrzeni lat 1604-1609 wybudowano kościół klasztorny obejmujący prezbiterium kościoła obecnego i klasztor również o połowę mniejszy niż dzisiejszy. Konsekracji kościoła dokonał biskup krakowski Piotr Tylicki dnia 4 października 1609 r. Przejmując te obiekty na rzecz Kościoła przekazał je w używanie zakonu 00. Bernardynów. W wielkim ołtarzu umieszczono srebrną figurę Matki Boskiej Anielskiej poświęconą przez papieża Sykstusa V. Na przestrzeni lat 1605-1611 stanął Ratusz Piłata, Grób Pana Jezusa, Ogrojec, Pojmanie, Pałac Annasza, Kajfasza wraz z kaplicą podziemną zwaną Piwnicą, Pałac Heroda. W następnych latach 1611-1615 powstała kaplica Grobu Matki Bożej (w kształcie sarkofagu), Domek Matki Bożej, Włożenie Krzyża, Wieczernik i Wniebowstąpienie. I lata 1616-1617 były pracowite. Powstaje kaplica Płaczu, zwana Sercem Maryi, kaplica Drugiego Upadku zwana również Bramą Zachodnią, kaplica świętego Rafała. Już poza terenem dróżkowym w lesie ponad kościołem Ukrzyżowania zbudowano pustelnię Pięciu Braci Polaków wraz z kaplicą poświęconą świętej Marii Magdalenie.

Ale zanim jeszcze przystąpiono do budowy kaplic, już zaczęto odprawiać nabożeństwo ku czci Męki Pańskiej. Ojcowie Bernardyni prowadzili wiernych świeżo wyznaczonymi drożynami, a przy znakach opowiadali o wydarzeniach ewangelicznych i odmawiali stosowne modlitwy. Nabożeństwo zaczynało się od Wieczernika lub od Ogrojca i dzieliło się na Drogę Pojmania i Drogę Krzyżową. Wieść o nowym “jerozolimskim nabożeństwie”, jak je nazwano, rozeszła się szybko i wnet zaczęły przychodzi coraz większe pielgrzymki na uroczystości Krzyża świętego i Wielki Piątek. Przykład dawał sam fundator Zebrzydowski, który w każdej wolnej od zajęć chwili obchodził pobożnie Dróżki, przyprowadzał tu swoich gości i sam przewodniczył odprawianemu nabożeństwu. Ułożył nawet podręcznik takiego nabożeństwa, ale z pokory nie chciał go drukować. Dość wcześnie ustala się rytuał tego nabożeństwa, a pierwszy podręcznik wydał drukiem w języku łacińskim i polskim O. Marian Postękalski w r. 1611. Nabożeństwo składało się ze śpiewów, rozważania i modlitw przy poszczególnych stacjach. Niekiedy łączono je z dobrowolną chłostą to znaczy biczowaniem, które wykonywali jednak tylko mężczyźni. Pobożniejsze niewiasty odbywały je poza nabożeństwem przy zamkniętych drzwiach kaplic. Jako śpiewy służyły “Hymny jerozolimskie” przejęte z nabożeństwa odprawianego w bazylice Grobu Chrystusa. Ich polskiego tłumaczenia dokonał już wcześniej ks. Stanisław Grochowski, a teraz przystosował do nabożeństwa kalwaryjskiego i wydał drukiem w r. 1611. Zapewne posługiwano się tu i innymi pieśniami łacińskimi i polskimi. Dość wcześnie, bo już przed r. 1613 spotykamy inne nabożeństwo dróżkowe zwane Drogą Współcierpienia Matki Bożej, odprawiane od Grobu Chrystusa do Domku Maryi. W tym czasie również istnieje procesja odprawiana w uroczystość Wniebowzięcia Matki Bożej na pamiątkę Jej Śmierci, Pogrzebu i Chwały. W r. 1613 Mikołaj Zebrzydowski uzyskuje od biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego zatwierdzenie Bractwa, którego zadaniem miało być urządzanie tych uroczystych procesji. Niecodzienne nabożeństwa i postępująca rozbudowa Kalwarii ściąga pątników z coraz dalszych dzielnic Polski. Do r. 1632 odwiedziło Kalwarię ponad piętnastu biskupów polskich, wielu senatorów i szlachty. Szczególnie upodoba sobie jednak Kalwarię polski lud. Odwiedzają Kalwarię i niedalekie kraje korony czeskiej i węgierskiej nieraz ze swymi biskupami (w r. 1615 pielgrzymował arcybiskup Strzegomia kardynał Jerzy Forgacz) lub książętami (Adam Wacław, książę cieszyński, w roku 1614). Tu dziękuje za obronę Chocimia w r. 1621 królewicz Władysław, a hetmani Stanisław Lubomirski i Stanisław Koniecpolski w licznym gronie odprawiają dróżki na podziękowanie Bogu za odniesione zwycięstwa.

Mikołaj Zebrzydowski zmarł w Krakowie w r. 1620 i został pochowany w katedrze wawelskiej mimo że jego serdecznym życzeniem było spocząć w Kalwarii w grobie, który sobie przygotował przed wejściem do kościoła. Opiekunem fundacji i dalszym budowniczym Kalwarii został jego syn Jan Zebrzydowski. Z jego czasów (1620-1642) pochodzi kościół Grobu Matki Bożej wzniesiony nad pierwotną kaplicą grobową, kaplice: Bramy Wschodniej, na Cedronie, Gradusy, Cyrenejczyk, Weronika, Obnażenie, trzy kaplice Pogrzebu MB, cztery kaplice Wniebowzięcia, Pustelnia świętej Heleny. Rozbudowano również kościół Ukrzyżowania do dzisiejszej wielkości.

W r. 1641 znalazł się w klasztorze kalwaryjskim obraz Matki Bożej zwany początkowo Płaczącym, a później Cudownym. Obraz ten, wędrujący po okolicznych plebaniach i dworach jako własność prywatna, stał się głośnym w okolicy dnia 3 maja 1641 r. z powodu krwawych łez, jakie miały się tego dnia na nim ukazać. W dwa dni później ówczesny jego właściciel Stanisław Paszkowski ofiarował go do klasztoru. Umieszczony najpierw w zakrystii stał się przedmiotem rosnącego stale zainteresowania i czci Matki Bożej w tym obrazie. W r. 1658 przeniesiono go do kościoła, a w r. 1667 umieszczono w specjalnie na ten cel wybudowanej kaplicy przez Michała Zebrzydowskiego. Wskutek tego z czasem obok uroczystości Chrystusowych odpustami stają się uroczystości Maryjne jak Porcjunkula (2 sierpnia), Narodzenie MB (8 września), a zwłaszcza Wniebowzięcie (15 sierpnia) i sprowadzają liczne pielgrzymki.

Do dalszych dziejów Kalwarii należy jej ciągła rozbudowa, chociaż traci ona nieco na rozmachu. Częściowe zaspokojenie potrzeb, stałe ubożenie społeczeństwa spowodowane długotrwałymi wojnami moskiewskimi, kozackimi, szwedzkimi i zniszczeniami, jakie one ze sobą niosły, osłabia tempo i jakość wykonywanych prac. W latach 1654-1656 powiększono klasztor przez dobudowanie od strony północnej nowej, obszerniejszej jeszcze części, głównie dzięki wydatnej pomocy Michała Zebrzydowskiego, wnuka Mikołaja. Drugą budowlą Michała Zebrzydowskiego jest wspomniana już kaplica Cudownego Obrazu MB. Dobudowano ją do kościoła od strony południowej w latach 1658-1667. Stanowi ona najpiękniejszy obiekt architektoniczny wśród budowli kalwaryjskich. Potrzebą jednak coraz bardziej palącą wskutek stale wzrastającego napływu wiernych stawała się sprawa rozbudowy kościoła głównego, który w swym dotychczasowym rozmiarze był stanowczo za ciasny. Do tej budowy doszło dopiero pod koniec wieku XVII. Główną fundatorką nawy dobudowanej do istniejącego kościoła była Magdalena Czartoryska, żona spadkobiercy Zebrzydowskich Karola Czartoryskiego, jej zięć Bogusław Służka, a wreszcie syn Józef Czartoryski. Prace trwały długo i prowadzone były mało sumiennie, tak że musiano potem kilkakrotnie przeprowadzać remonty i wzmacniać mury i wieże wadliwie wzniesione. Już wcześniej, bo w połowie XVII w., zamknięto niewielki plac kościelny od strony południowej krużgankami przeznaczonymi na schronienie dla pątników w czasie deszczu i wykorzystanymi na stacje drogi krzyżowej, słuchanie spowiedzi i rozdzielanie Komunii świętej.

Ze śmiercią Magdaleny Czartoryskiej (+1694) kończy się epoka wielkich dobrodziejów Kalwarii, których portrety potem umieszczono w krużgankach klasztoru. Odtąd tylko drobne zapisy szlachty i duchowieństwa diecezjalnego, a przede wszystkim ofiary pobożnego ludu staną się źródłem funduszu na rozbudowę, konserwację i koniecznie adaptacje Kalwarii. A tego rodzaju prace prowadzono tu stale i trwają one do obecnej chwili: Z nowszych budowli tu wzniesionych to kaplica świętego Antoniego z r. 1687 i Niepokalanego Poczęcia z r. 1749, dobudowane do kościoła głównego od strony południowej; kościół Trzeciego Upadku na południowym stoku góry Żarek z r. 1754 i wreszcie kaplica Płaczących Niewiast z r. 1782, którą w r. 1902 zastąpiono nową, obszerniejszą. W w. XVIII powstała Betsaida (Aniołek), kaplica ze zbiornikiem wody wewnątrz, mała kapliczka MB Boleśnej między Piłatem i Wieczernikiem w r. 1869. Z r. 1886 pochodzi również obecna kaplica Żydowina. Poważnymi budowlami były także piękne mosty na Cedronie, z których nowszy między klasztorem i Grobem Matki Bożej ozdobiony figurami czterech aniołów, stąd zwany Mostem Anielskim, pochodzi z r. 1907.

Niemało troski i kosztów pociągała za sobą konserwacja tylu budowli. Pierwsze, starannie zbudowane i wykończone, mniej sprawiały kłopotu i właściwie nigdy nie wymagały gruntownego remontu. Późniejsze trzeba było niekiedy przebudowywać od fundamentów. Tak było niemal ze wszystkimi kaplicami Pogrzebu i Triumfu MB. Niemal wszędzie jednak trzeba było z czasem dokonać zmiany wewnętrznego wyposażenia jak ołtarze i obrazy. Znacznie częściej trzeba było zmieniać dachy wraz z wiązaniem, gonty zastępować nowymi, które z czasem zastąpiono dachówką lub blachą. Porządkowano również teren dróżkowy, sadzono nowe drzewa, w błotnistych miejscach dawano bruki, nad potokami budowano mostki. Z początkiem XIX w. powiększono jeszcze raz klasztor przez dobudowanie drugiego piętra. Najwięcej prac w tym czasie wykonano za przełożeństwa O. Gaudentego Thynela, który tu spełniał obowiązki gwardiana przez blisko 40 lat (1793-1833). Za przełożeństwa O. Letusa Moslera ( 1843-1858) przebudowano dachy na kościele i klasztorze, uporządkowano i rozszerzono plac przed kościołem głównym zwany odtąd Placem Rajskim. Wtedy również wybudowano wygodne i szerokie schody prowadzące do kościoła i klasztoru w miejsce dawnych wąskich i ciasnych. Duże prace remontowe przy niemal wszystkich kaplicach przeprowadzono za przełożeństwa O.  Felicjana Fierka (1897-1901; 1903-1910) i O. Stefana Podworskiego (1901-1903). Gruntownie odrestaurowane wszystkie budowle pod kierownictwem brata zakonnego Kamila Żarnowskiego zostały zabezpieczone na szereg lat. Prócz prac murarskich wykonano również prace malarskie, stolarskie, blacharskie i kowalskie. Wykonawcami prócz malarskich, byli niemal wyłącznie bracia zakonni. I przez wszystkie następne lata były prowadzone zawsze jakieś prace, których wymagały tak liczne obiekty. Wprowadzano również zdobycze techniki jak telefony, światło elektryczne (1936), urządzenia megafonowe (1947), które stały się nieocenioną pomocą w czasie nabożeństw i kazań. Podwórze klasztorne, które służyło dla celów gospodarczych, po zlikwidowaniu gospodarstwa rolnego klasztoru (1950) przebudowuje się na pomieszczenia dla pątników.

Osobny rozdział historii Kalwarii stanowi rozwój nabożeństwa dróżkowego. Obchody dróżkowe były zawsze najważniejszą częścią nabożności kalwaryjskiej. Jak wspominaliśmy rytuał nabożeństwa pasyjnego ustalił się już w pierwszych latach istnienia Kalwarii. Podręcznik O. Postękalskiego wydany w roku 1611 i wznowiony w roku 1620 wyczerpał się prędko. W r: 1632 O. Mikołaj Skarbimierz wydał nowy podręcznik do nabożeństwa pasyjnego pod tytułem: “Kalwarya…” z pięknymi hymnami, rozważaniami i modlitwami jego układu. Ten sam autor ułożył i wydał podręcznik do dróżkowego nabożeństwa Maryjnego pod tytułem “Drogi Spółcierpienia, Pogrzebu y Wniebowzięcia Błogosławioney Panny” po łacinie (1630) i po polsku (1633). W w. XVII ukazały się jeszcze dwa inne podręczniki nabożeństw dróżkowych: O. Jacka Burkwicza: “Prowiant duchowny na drogi Święte Kalwaryjskie” (1662) i O. Franciszka Dzielowskiego : “Kalwarya albo Nowe Jeruzalem…” (1669), pierwszy podręcznik bez hymnów. Wznawiane wydania książki Burkwicza ( 1699, 1702, 1729 i 1746) zaspakajały potrzeby pątników przez pierwszą połowę XVIII w. Dopiero w r. 1760 wydał O. Jan Kapistran Połaniecki swoją książkę: “Ozdoba Korony Polskiey…”. Dla znających język łaciński wydał ten sam autor krótki zbiór rozmyślań w r. 1764. Znacznie poważniejszym był podręcznik do rozmyślań i modlitw do obydwóch nabożeństw, opracowany przez O. Paschalisa Serwana i wydany w r. 1791 pod tytułem: “Uwagi stosowne…”. Bardziej znanym był on jednak pod drugim tytułem : “Książka Kalwaryjska”. W r. 1831 książkę tę znacznie przerobił i rozszerzył ks. Jan Mika. Do wydania z r. 1842 wspomniany ks. Jan Mika dołączył tekst nowego nabożeństwa dróżkowego przez siebie opracowany w intencji zmarłych. To trzecie nabożeństwo jako Dróżki za zmarłych przyjęło się odtąd w Kalwarii: jest stale drukowane z tekstami tamtych nabożeństw i odprawiane przez pielgrzymki i pojedynczych wiernych. Do r. 1881 ukazało się w różnych drukarniach 12 wydań tego podręcznika. W r. 1883 ukazało się pierwsze wydanie znacznie obszerniejszych rozmyślań wszystkich trzech nabożeństw, przygotowane przez O. Stefana Podworskiego pod tytułem: “Drogi Kalwaryjskie”. Podręcznik ten z niewielkimi zmianami do roku 1938 doczekał się szesnastu wydań. Kontynuacją tych wszystkich tradycji był opracowany przez O. Augustyna Chadama i wydany w r. 1971 “Modlitewnik Kalwaryjski” z pasterskim słowem ówczesnego arcybiskupa krakowskiego Kardynała Karola Wojtyły, obecnego Papieża Jana Pawła II. Wyczerpany całkowicie ukazuje się obecnie w drugim, znacznie zmienionym wydaniu. Niezwiązane już ściśle z tradycją kalwaryjską, choć bardzo ciekawe były i inne opracowania. I tak: X. W. (Walerian Serwatowski) wydaje : “Modlitwy i obchody Kalwaryjskie” (1851); X. St. N. (Stanisław Nawrocki TJ): “Rozważania Męki Pańskiej na tle Dróżek Kalwaryjskich” (1946); O. Apolinary Kwiatkowski: “Dróżki Kalwaryjskie” (1972). W r. 1980 ukazał się w opracowaniu O. Augustyna Chadama “Śpiewnik Kalwaryjski” zawierający pieśni używane w Kalwarii przy nabożeństwach dróżkowych.

Osobną historię miały uroczyste obchody pasyjne odprawiane pierwotnie w Wielki Piątek.

Aby bardziej unaocznić obchodzoną w ten dzień pamiątkę naszego zbawienia, dość wcześnie zaczęto wprowadzać postacie Chrystusa, apostołów i niektórych osób wymienionych w ewangeliach lub tradycji chrześcijańskiej. Pod koniec XVII w. obchód rozłożono na dwa dni: w Wielki Czwartek odbywała się ceremonia Umywania nóg dwunastu apostołom, którą spełniał przełożony k1asztoru. Po ceremonii wyruszała procesja na dróżki. W gronie zakonników, członków bractw kościelnych i pątników szły postacie przedstawiające Chrystusa i apostołów. Przy poszczególnych stacjach głoszone były kazania treściowo związane z wydarzeniami pasyjnymi. Przy stacji Pojmania wiązano Chrystusa, a apostołowie, prócz Jana, oddalali się. Pochód przechodził przez Cedron, kaplicę Annasza i kończył się w kaplicy Kajfasza, gdzie przez resztę nocy odbywano adorację w Piwnicy. Dalszy ciąg obchodu rozpoczynał się rano w Wielki Piątek od kaplicy Kajfasza i udawał się do Pretorium Piłata, Heroda i znowu wracał do Piłata. Teraz Piłat odczytywał tekst Dekretu skazującego Chrystusa na śmierć. Był to jedyny tekst, jaki wygłaszano w czasie tego obchodu. Po kazaniu Chrystus ubrany w niebieską szatę i koronę cierniową brał krzyż i niósł go do kościoła Ukrzyżowania. W drodze zjawiał się Szymon Cyrenejczyk i Weronika. Innych postaci, jak Matki Bożej, Judasza, Barabasza, kapłanów, żołnierzy, niewiast zapisy źródłowe nie wspominają. Obrzęd kończył się liturgiczną ceremonią wielkopiątkową w kościele Ukrzyżowania, procesją eucharystyczną do Grobu Chrystusa i błogosławieństwem udzielanym przez przełożonego klasztoru.

Po pierwszym rozbiorze Polski (1772) wskutek zakazów ogłoszonych przez władze austriackie w ramach “zwalczania zabobonów”, kalwaryjski obrzęd znacznie zubożał: apostołowie występowali tylko przy Umywaniu nóg, Chrystusa w Wielki Czwartek symbolizował tylko krzyż z insygniami Męki Pańskiej. Pozostała tylko procesja z kazaniami przy poszczególnych stacjach, Piłat odczytujący Dekret w Wielki Piątek i Chrystus niosący krzyż od Piłata do kościoła Ukrzyżowania. Przestały występować bractwa, a nawet zakonnicy zajęci w kościele nie brali udziału w procesji. W r. 1946 już tylko starsi przewodnicy pielgrzymek znali ceremoniał tego obchodu i oni nim kierowali. Wskutek tego zmniejszyła się liczba pątników, którzy nie czuli się zainteresowani bezbarwnym i mało ciekawym obrzędem. Jedynie na Dekret Piłata przychodziło trochę ludzi z okolicy, którzy zaraz potem wracali do swoich przedświątecznych zajęć. Do końca obchodu pozostawała stosunkowo niewielka garstka najpobożniejszych. Maciej Szukiewicz, krytyk teatralny, pisząc na łamach “Tęczy” w r. 1937 o obchodach kalwaryjskich nie widział już możliwości ożywienia tego obchodu pasyjnego w Wielkim Tygodniu.

Pietyzm dla przeszłości i szczera chęć nadania zanikającemu już obchodowi pasyjnemu formy bardziej pociągającej współczesnych pątników, z zachowaniem jednak tradycyjnego charakteru nabożeństwa dróżkowego, były powodem podjęcia próby przez O. Augustyna Chadama. Po dokładnym zapoznaniu się z aktualnym stanem obchodu i przestudiowaniu przekazów archiwalnych, w r. 1946 przedłożył swym władzom zakonnym i diecezjalnym projekt odnowy obchodów Wielkiego Tygodnia. Otrzymawszy zgodę i błogosławieństwo arcybiskupa Stefana Sapiehy zabrał się do stopniowego odnawiania i wzbogacania zastanego obrzędu. Jako zasadę przyjął, że występujące w akcji osoby mogą pochodzić tylko spomiędzy pątników lub członków klasztoru. Historyczne szaty i inne akcesoria mają spełniać tylko rolę pomocniczą i służyć do wydobycia z tłumu wprowadzonych postaci ewangelicznych, a uczestnikom mają pomóc do przeniesienia się w czasy i atmosferę tamtych historycznych wydarzeń. Teksty i dramaturgia mają być oszczędne, ale zrozumiałe i dostępne dla wykonawców i słuchaczy, oparte na relacji ewangelicznej.

Już w r. 1947 w Niedzielę Palmową urządzono “Wjazd Chrystusa do Jerozolimy” na osiołku w gronie apostołów, niewiast i dzieci. W ten sposób miały rozpoczynać się obchody wielkiego Tygodnia. W Wielki Czwartek, po tradycyjnym umywaniu nóg, Chrystus z apostołami szedł do Ogrojca, pojmanie odbywało się z całą dramatycznością tego wydarzenia, następnie żołnierze prowadzili Chrystusa do Annasza i Kajfasza. Wszystko to odbywało się na razie bez słów. Kazania wygłaszane przy poszczególnych stacjach nawiązywały do odtwarzanych scen. Widzowie nie tylko oglądali, ale byli uczestnikami odtwarzanych wydarzeń. W Wielki Piątek żołnierze w otoczeniu pątników prowadzili Chrystusa od Kajfasza do Piłata i Heroda. U Piłata już w tym roku dokonano poszerzenia sceny przez dialog Piłata z Chrystusem poprzedzający Dekret. Po wyroku Chrystus podejmował krzyż i w otoczeniu żołnierzy niósł go na górę Ukrzyżowania. W czasie Drogi Krzyżowej wystąpiła Matka Boża, Cyrenejczyk, Weronika, Płaczące Niewiasty – wszystkie postacie w scenach niemych.

Innowacja i historyczne, barwne postacie zrobiły wrażenie. Już w następnym roku podwoiła się liczba pątników Wielkiego Tygodnia. Zgłaszano postulaty, by wprowadzić jeszcze inne postacie, które występują w relacji ewangelicznej i by one przemówiły. Odtąd z każdym następnym rokiem rozszerza się liczba osób biorących bezpośredni udział w odtwarzanym dramacie Chrystusa, dochodzą nowe teksty wygłaszane przez Chrystusa, apostołów, kapłanów i faryzeuszów, Piłata i Heroda. Tradycyjne ramy nabożeństwa, do niedawna puste, wypełniają się; bezbarwny i prawie nudny dawniej pochód od stacji do stacji staje się atrakcyjny, budzi zainteresowanie, obrazy i słowa utrwalają się w pamięci. Uczestnicy, a przybywa ich z każdym rokiem, są wciągnięci w rozgrywającą się akcję, przeżywają ją niezwykle głęboko: Opowiadają później o tym, co widzieli i słyszeli, zaciekawiają innych. Obserwacja potwierdziła realność tego, co kiedyś było tylko marzeniem: ta odnowiona i rozszerzona forma kalwaryjskiego nabożeństwa pasyjnego trafiła do dzisiejszych ludzi i starszego i młodszego pokolenia. “Ilustrowana Biblia ubogich” spełniała swoją rolę. Zachęciło to autora i reżysera w jednej osobie do opracowywania dalszych scen. Zgłaszają się coraz to nowi chętni do podejmowania zleconych funkcji i w obrzędzie; sprawdzeni doskonalą się wykonując przez dłuższy czas swoją rolę. Jan Czaja odtwarzać będzie rolę Chrystusa przez dwadzieścia lat, Marta Ptok rolę Matki Boskiej przez lat dwadzieścia pięć, niektórzy z apostołów i żołnierzy jeszcze dłużej. Rozbudowa i poszukiwanie ostatniej formy “Misterium kalwaryjskiego”‘, bo tak jest teraz nazywane, trwała do r. 1956.

Jest dziś faktem nie kwestionowanym, że ta odnowiona forma pasyjnych obchodów kalwaryjskich znalazła szerokie przyjęcie u pątników przybywających tu teraz z terenu całej Polski, a nawet i innych krajów. Ich liczba sięgająca niekiedy do stu tysięcy potwierdza to najwyraźniej. Spotkała się ona z zainteresowaniem i tych, których trudno nazwać zwykłymi pątnikami. Znakomity film dokumentalny “Pamiątka z Kalwarii” Jerzego Hoffmanna i Edwarda Skórzewskiego, nakręcony w r. 1958 i nagrodzony na festiwalach filmów w Moskwie, Oberhausen i Florencji przyczyniły się do rozgłosu tego misterium poza granicami kraju. W roku 1972 Jacek Stwora za słuchowisko radiowe “Pasja czyli Misterium Męki Pańskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej” otrzymał nagrodę pięciu kontynentów. W fotografii uwiecznił je fotoreporter krakowski Adam Bujak i opublikował w albumie “Kalwaryjskie Misterium”. Napisano też o nim kilka prac magisterskich. Jest to więc chyba interesujący i wdzięczny temat. Dlatego też każdego roku telewizje z różnych krajów dokonują zdjęć, a dziennikarze informują o nim czytelników swoich pism. Można z całym przekonaniem stwierdzić, że jest to skuteczna forma głoszenia orędzia Chrystusowego dzisiejszemu człowiekowi, a zwłaszcza. Jego ogromnej miłości, której dowodem było podjęcie męki Krzyża i oddania za nas życia na Golgocie.

Również pierwotnie skromna procesja Pogrzebu i Chwały Matki Bożej w święto Wniebowzięcia urosła do imponujących rozmiarów. Już od lat trzydziestych XVII w. brała w niej udział kapela i oddział wojska. Od połowy tego wieku urządzano już dwie procesje: Pogrzebu w dniu 13 sierpnia od Domku do Grobu MB, i Wniebowzięcia w dniu 15 sierpnia – od Grobu MB do kościoła klasztornego. Michał Zebrzydowski w swym testamencie zobowiązał spadkobierców do pokrywania kosztów urządzania tych procesji, a wdowa po nim Marianna Zebrzydowska zapisała klasztorowi w r. 1671 znaczny fundusz na ten cel. Prócz oprawy zewnętrznej jak udział wojska, kapele, pochodnie, salwy armatnie, wprowadzono wystawne nabożeństwo i kazania przy siedmiu stacjach: Po pierwszym zaborze znikło wojsko i salwy armatnie, ale zaczęły występować asysty dziewcząt z różnych miejscowości, z których pierwsze miejsce i znaczne przywileje posiada do dziś Asysta Cieszyńska, datująca się od r. 1740. W w. XX obok dziewcząt na procesjach pojawiają się grupy młodzieży męskiej, a po roku 1946 grupy regionalne w swoich rodzimych strojach. W tym czasie wzrosła również znacznie liczba uczestniczących kapel. Po drugiej wojnie światowejˇ, uwzględniając bardziej potrzeby duchowe wiernych, zmieniono również program: zamiast nabożeństw łacińskich wprowadzono polskie nieszpory, najczęściej z udziałem biskupów krakowskich, a procesję Wniebowzięcia kończy uroczysta suma pontyfikalna jako punkt najważniejszy odpustu: Powstało również inscenizowane misterium Zaśnięcia Matki Bożej odtwarzane przy pierwszej i ostatniej stacji Pogrzebu, ułożone przez O. Augustyna Chadama. Przyczyniło się to do zwiększenia popularności tych obrzędów i wzrostu napływu wiernych.

Ważnym w skutkach było umieszczenie w Kalwarii w r. 1939 zakonnego Seminarium Duchownego. Przez wzrost liczby zakonników, a zwłaszcza kapłanów (w okresie międzywojennym przebywało w Kalwarii pięciu kapłanów, obecnie dwudziestu), przyczyniło się do ożywienia działalności duszpasterskiej w klasztorze i w okolicy. Od r. 1957 mieści się tu również Niższe Seminarium kształcące chłopców w zakresie szkoły średniej.

Tak więc Kalwaria dzisiejsza to nie tylko zespół zabytkowych budowli sakralnych. Kalwaria to zawsze żywe tradycyjne obchody dróżkowe, to imponujące procesje odpustowe i misteria pasyjne. Mimo swej ponad trzysta osiemdziesiąt lat liczącej historii spełnia ona swą doniosłą rolę. Napływ pielgrzymów tak w czasie odpustów jak i poza nimi świadczy o jej atrakcyjności. Jest ona również wymarzonym miejscem do samotnej modlitwy tak starszych jak i dla grup młodzieżowych i różańcowych. Zasadniczą formą modlitwy są nabożeństwa dróżkowe odprawiane indywidualnie, w małych grupach lub z tradycyjnymi rozważaniami i śpiewami prowadzone najczęściej przez świeckich przewodników.

Kalwaria okazała się także doskonałym miejscem spotkań kapłanów, mężczyzn, niewiast i młodzieży archidiecezji krakowskiej. Prawie centralne położenie, łatwy dojazd koleją i autobusami, możliwość urządzania różnorakich nabożeństw, a przede wszystkim atmosfera tego miejsca nasycona modlitwą prawie czterech wieków, stwarza wielką szansę dla działań duszpasterskich. Przed stu laty wybrał Kalwarię biskup Albin Dunajewski, gdy po latach rozbicia chciał zjednoczyć swoją diecezję przez koronację Obrazu Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Obok katedry Wawelskiej i Grobu świętego Stanisława, Sanktuarium Kalwaryjskie jest ciągle związką jedności Kościoła krakowskiego.

I nie tylko Kościoła krakowskiego. Od wieków gromadziło ono na swych Drogach Męki Pańskiej lud dawnej, rozległej diecezji krakowskiej i sąsiadującego Śląska. I teraz, obok bliskich gromadzi stale wiernych młodych diecezji: tarnowskiej, kieleckiej, częstochowskiej, sandomierskiej, a nawet lubelskiej, diecezji wyrosłych z czcigodnej diecezji krakowskiej. W ten sposób pozostaje symbolem i znakiem jedności historycznej tych kościołów. Jakże miłym i budującym dla wszystkich byłby udział wszystkich ich Pasterzy przewodniczących wspólnym modlitwom u stóp Matki Bożej Wniebowziętej.

Kalwaria jest wreszcie miejscem, do którego można się szczerze przywiązać, do którego się przychodzi, gdy tylko czas pozwoli albo przymusza potrzeba. Byli przez wieki i są do dziś ludzie, którzy od młodości do sędziwej starości nie opuszczali żadnego odpustu, nie stracili roku bez nabożeństwa kalwaryjskiego. Uważają sobie to za wielkie szczęście i z wdzięcznością dziękują za to Bogu i Matce Najświętszej obchodząc swe dziesiątki lat liczące jubileusze łączności z Kalwarią.