Rawenna i św. Apolinary

Wojciech Skrodzki

Bazylika św. Apolinarego w Rawennie

Św. Apolinarego czcimy (wraz ze św. Brygidą Szwedzką) w dniu 23 lipca. Jest to ważna postać wczesnego chrześcijaństwa; ważna także dla dziejów sztuki, zwłaszcza wczesnochrześcijańskiej, dzięki dziełom architektury i sztuki mozaiki, które powstały w związku z jego kultem.
Śladów św. Apolinarego należy szukać w Rawennie. To miasto, położone wśród rozkołysanych zbożem pól na równinie nadmorskiej, ma w tle mroczny garb Apeninów. Z drugiej strony otwiera się na morze. Jego portem jest starożytne miasto Classis (włoskie Classe), dziś wchłonięte przez Rawennę.
Rawenna słynie z najpiękniejszych i najstarszych wielkich mozaik naściennych, o niezwykle żywym lśnieniu kolorów, którymi zachwycali się m.in. impresjoniści. Mozaiki te możemy oglądać w Mauzoleum Galli Placydii (I poł. V w., jeszcze antyczne) i w kościołach San Vitale, San Apollinare in Classe czy San Apollinare Nuovo (Nowy). Pochodzą one z I połowy VI wieku (gdy Rawenna miała pozycję stołeczną) i mają już charakter wczesnobizantyjski. I tu zbiegają się drogi sztuki i wiary: dwa szczególnie piękne kościoły Rawenny powstały ku czci św. Apolinarego – właśnie San Apollinare Nuovo jako kościół dworski ostrogockiego króla Italii Teodoryka oraz San Apollinare in Classe, wzniesiony w porcie Classis, w miejscu męczeńskiej śmierci św. Apolinarego około połowy II wieku.
Św. Apolinary pochodził z Antiochii. W Rzymie został wyświęcony na biskupa przez samego św. Piotra. Miał apostołować w Tracji i nad Dunajem. Ostatecznie zasłynął jako biskup Rawenny. Jego atrybuty mówią o męczeńskiej śmierci: Stąpa po rozpalonych węglach, a w ręku trzyma maczugę – narzędzie swej męki.
Z całego piękna, bogactwa artystycznego i ikonograficznego mozaik Rawenny szczególnie wyróżnia się kompozycja mozaikowa, wypełniająca apsydę ołtarzową kościoła San Apollinare in Classe. Jest to kompozycja o wielkim bogactwie treści ideowych.
Zasadniczy podział części kopułowej na strefę ziemską i niebiańską mówi zarazem o jedności tych światów. Centralną postacią strefy ziemskiej (i zarazem jedyną) jest św. Apolinary w szatach biskupich, z rękami wzniesionymi w górę w geście modlitewnym. Z obu stron idą ku niemu jednakowo znakowo ujęte owieczki. Jest ich razem dwanaście. Ale symbolizują wiernych – nie Apostołów. Ta liczba uwzniośla usymbolizowanie wierzących. O Ziemi mówi również krajobraz z drzewami, też ujętymi znakowo.
Strefę Nieba oznacza wspaniała złocista kompozycja z kołem, w którym na tle gwieździstego nieboskłonu jawi się monumentalny, abstrakcyjny krzyż. Z obu stron z obłoków wynurzają się postaci Mojżesza i Eliasza. Ku temu niebu zwracają się ze strefy ziemskiej trzy owieczki oznaczające Apostołów. Całość, jak sugerował prof. Jan Białostocki, symbolizuje dzień Sądu Ostatecznego, a jednocześnie Przemienienie Pańskie.
Należy zwrócić uwagę na postać św. Apolinarego, wstawiającego się za swoim ludem. Jest on tu ukazany jako wzór Pasterza – swoista transpozycja wyobrażenia Dobrego Pasterza, przeniesiona na osobę Biskupa. Jest to zamierzona apologia stanu biskupiego, co podkreślają wyobrażenia biskupów Rawenny poniżej tej sceny, w strefie między oknami.
A wspaniała kompozycja z krzyżem na gwieździstym niebie ma swój jedyny odpowiednik w analogicznej kompozycji na kopule mauzoleum Galli Placydii również w Rawennie, ale o stulecie wcześniejszym.

Niedziela Ogólnopolska 29/2003E-mail: redakcja@niedziela.pl
Adres: ul. 3 Maja 12, 42-200 Częstochowa
Tel.: +48 (34) 365 19 17

http://www.niedziela.pl/artykul/71646/nd/Rawenna-i-sw-Apolinary

 

21 lipca

Daniel, prorok

Był jednym w czterech wielkich proroków Starego Testamentu. O jego życiu opowiada starotestamentalna Księga Daniela. Wedle tradycyjnego ujęcia, które nawiązywało do tej księgi, Daniel był synem nieznanej bliżej rodziny judzkiej. W trzecim roku panowania króla Jojakima wywieziono go wraz z innymi do Babilonu. Jako utalentowany młodzieniec znalazł się na dworze królewskim, gdzie nazwano go Baltazarem (Beleszassarem). W tym obcym dla siebie środowisku potrafił dochować wierności obyczajom żydowskim. W nagrodę Bóg obdarzył go darem mądrości i rozeznania, to zaś uzdalniało go do objęcia wysokich stanowisk państwowych. Piastował je za panowania Nabonida, Cyrusa Wielkiego i Dariusza I.
Po wyzwoleniu, gdy przystępowano do odbudowy świątyni, pozostał w Babilonii, aby otaczać opieką rodaków i strzec interesów swego narodu. Pochowano go rzekomo w Suzie. Przy tym wszystkim nie należy zapominać, że obraz wielkiego wizjonera ukształtował się z wolna, czerpiąc z wcześniejszych zapisów i tradycji, sięgających może czasów babilońskich; sama jednak Księga w jej obecnym kształcie powstała znacznie później. Datuje się ją na lata 167-163 przed Chrystusem.
Grecy wpisali Daniela do synaksariów pod dniem 17 grudnia, ale razem z młodzieńcami Ananiaszem, Miszaelem i Azariaszem wspominali go ponadto w niedzielę przed Bożym Narodzeniem. Do martyrologiów zachodnich wprowadził proroka Beda. Widniał tam pod dniami 21 lipca i 11 grudnia. Zajął poczesne miejsce w ikonografii chrześcijańskiej. W niektórych regionach (Karyntia, Tyrol, Carrara i in.) długo uchodził za patrona górników.

Niedaleko Saverne, w Alzacji – św. Abrogasta, biskupa. Zasiadał na stolicy w Strasburgu w VI w.

oraz:

św. Alberta Crescitelli, męczennika w Chinach (+ 1900); świętych męczenników Klaudiusza, Justa i Jukundyna (+ poł. II w.); św. Jana, mnicha (+ IV w.); św. Praksedy, dziewicy (+ 491); św. Zotyka, biskupa i męczennika (+ II w.)

Andrzej

Imię pochodzenia greckiego. Greckie Andréas genetycznie jest zdrobnieniem dwuczłonowych imion męskich typu Andróbulos, Androgénes, Androkrátes, Andromedes, Andrón-kos itd., bardzo rozpowszechnionych, a zawierających wyraz an-r (gen. andrós) ‘mąż, mężczyzna’ w części pierwszej. W całym chrześcijaństwie imię to było zawsze bardzo popularne.

W Polsce znane od czasów przyjęcia chrześcijaństwa (poza św. Andrzejem Świeradem źródłowo poświadczone już od 1176 r.). Przy przejmowaniu (z łaciny przez czeski) uległo różnym przekształceniom i przystosowaniu do fonetyki polskiej. Stąd mamy poświadczone różne warianty tego imienia: Andrzej, Jędrzej, Ondrzej, Andrzysz, Andrzejasz itp., a także różne zdrobnienia: Andrzejek, Jędrzejek, Ondrzejek, Ondraszek, Ondrysz. Czasami te różne przekształcenia polskie imienia Andrzej mieszały się z podobnymi przekształceniami, zapożyczonymi z Niemiec, imienia Henryk.

Obok imienia męskiego Andrzej w średniowieczu trafiało się w Polsce imię żeńskie Andrzeja, Ondrzeja (np. z 1397 r.), dzisiaj raczej nie spotykane.

Zdrobnienia Jędrek, Jędruś, Jędrzejek, nawiązujące do bardziej spolonizowanej i popularnej ongiś postaci Jędrzej, wychodzą dziś z użycia na rzecz zdrobnienia Andrzejek. Od tego imienia wzięło swój początek lwowsko-krakowskie określenie andrusy, dziś zapomniane, a także jędrusie z czasów II wojny światowej.

Od imienia Andrzej (z różnych jego postaci) pochodzi dużo nazwisk, np. Andrzejewski, Jędrzejewski, Jędrzejewicz, Jędrychowski, Jędrusik itp., a także nazwy miejscowe: Jędrzejów, Andrychów.

Odpowiedniki obcojęz.: łac., Andreas, ang. Andrew, fr. André, Andrieu, Andreu, Andreuet, Andry, Drouet, Drouot, hiszp. Andrés, niem. Andreas, ros. Andriej, Andriusza, węg. Andrasz, wł. Andrea.

Święci znani pod tym imieniem są tak liczni, że nie sposób ich tu wymienić. Zwięźle przedstawimy najbardziej czczonych.

Andrzej, apostoł. Rybak rodem z Betsaidy galilejskiej, który później wraz z bratem Szymonem osiadł w Kafarnaum, nosił, jak jego towarzysz w apostołowaniu, Filip, imię pochodzenia greckiego. Zrazu pasjonowało go przepowiadanie Jana Chrzciciela i dlatego towarzyszył mu nad dolnym Jordanem. Skoro jednak usłyszał z ust Jana Chrzciciela słowa -Oto Baranek Boży-, bez wahania poszedł za Jezusem. Mając najwidoczniej usposobienie rzutkie i serce skłonne do entuzjazmu, rychło przyprowadził do Niego swego brata, któremu z zapałem oświadczył: -Znaleźliśmy Mesjasza- (J 1, 35-4, 2). Wraz z nim, z napotkanym po drodze ziomkiem swoim, Filipem, oraz innymi udał się potem za Jezusem do Kany Galilejskiej, gdzie był świadkiem pierwszego cudu (tamże 1, 43-2, 12). Po cudownym połowie ryb Chrystus wezwał go wyraźnie do pójścia za sobą, Andrzej zaś, przylgnąwszy już przedtem do Mesjasza, odpowiedział na to wezwanie bez najmniejszego wahania (Łk 5, 1-11). Odtąd należał do grupy najbliższych Jezusowi i najbardziej zaufanych: jest pod ręką, gdy Pan gotuje się do cudownego nakarmienia rzeszy (J 6, 8 n); przedstawia Mistrzowi prośbę Filipa o dopuszczenie pogan (tamże 12, 21 n); wraz z Piotrem, Janem i Jakubem ośmiela się na zadawanie poufałych pytań (Mk 13, 3). Na kartach Ewangelii pojawia się dostatecznie często, byśmy mogli wczuć się w jego usposobienie i poznać jego charakter. Znacznie mniej wiemy o jego życiu i działalności po Zesłaniu Ducha Świętego. Opisują nam je co prawda pisma apokryficzne, bogate w pomysły, niestety, historycznej wartości pisma te nie posiadają i dlatego już w starożytności traktowano je bardzo surowo. To tylko wolno przypuszczać, że Andrzej apostołował w Poncie i Bitynii (płn. część Azji Mniejszej), może także w Scytii (a więc w okolicach dolnego biegu Dunaju, w dzisiejszej Dobrudży) oraz Tracji (na terenie Bułgarii), w końcu zaś na terenie Grecji, zwłaszcza w Epirze i Achai. Wedle świadectwa pochodzącego z IV w. – w Grecji, w Patras, pożegnawszy z krzyża zebranych wyznawców, miał ponieść śmierć z głową zwisającą ku ziemi. Jako dzień tego męczeństwa od najdawniejszych czasów podawano 30 listopada 60 r. Relikwie w IV stuleciu przeniesiono do Bizancjum. W r. 1208 dostały się do Amalfi, głowa zaś od r. 1462 przechowywana była w Rzymie. Zwrócono ją Grekom 26 IX 1964 r. Kult apostoła rozprzestrzenił się i zawsze żywy był na Wschodzie i na Zachodzie. Szczególnie żywo czciło Andrzeja prawosławie, widząc w nim -pierwszego wezwanego-. Wpływ może wywarła także chęć rywalizowania z Rzymem. Tu i tam apostoł patronował niezliczonym miejscowościom, kościołom, korporacjom i zawodom, np. rybakom, podróżnikom, rzeźnikom, woziwodom, rycerzom itd. Andrzej uchodził też za orędownika w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa. W Polsce kult św. Andrzeja zaznaczył się od samego zarania chrześcijaństwa, na co, być może, oddziałały nie tylko wpływy zachodnie. Świadczą o tym wczesnym kulcie m.in. wezwania najstarszych kościołów oraz częstotliwość nadawanego imienia. Nie mieliśmy, o ile wiadomo, zgromadzeń zakonnych i rycerskich zawiązywanych pod patronatem apostoła, ale – jak gdzie indziej – pamiątka jego męczeństwa zespoliła się z bogatym folklorem, do którego przeniknęły niewątpliwie elementy pierwotne (np. wróżby, zwane andrzejkami).

Teksty z NT zebrał Słownik osób NTest. 35-37. Inne w BHG 93-110c, BHL 427t-442c oraz Com. mart. rom. 555, gdzie także o historyczności wczesnych pism. O nich również Berschin, 1 (1986), 91 n. Apokryficzne Acta Andreae wydano w nowej serii CC – Series apocryphorum, 1989. Bardziej syntetycznie w LPB 64-66. Inne w SSS 1 (1961), 24; 7 (1984), 360 n. oraz OŻ 11 (1995), zwłaszcza 99-110 i 233-286 – O kulcie w Polsce: O. A. Bazielich, Nasza Przeszłość, 7 (1958), 257-275; Neuling, według indeksu; Marschall, 81-88; a ponadto ŹŚw pod dniem 30 listopada i Złota Legenda (Staff), 21-31. – O kulcie na Rusi P. Rolland, Legenda świętoandrzejowska w -Powieści minionych lat- – mit i źródło mitu, (w) Slavia Orientalis, 38 (1989), 301- -309. Urywki legendy u R. Łużnego, Opowieść o niewidzialnym grodzie Kitieżu, Warszawa 1988, 39 n. – O zwyczajach ludowych u nas J. S. Bystroń, Bibliografia etnografii polskiej, Kraków 1929, nr 1439-1442; W. Klinger, Doroczne święta ludowe a tradycje grecko-rzymskie, ib. 1931, 84-94; Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3 (1967), 84-94; Pośpiech, Zwyczaje, 14-18. – O bogatej ikonografii Aurenh., 1 (1959-1967), 132-138; Bibl. Ss. 1 (1961), 1094-1116; LCI 5 (1973), 138-152; oraz LM I (1978), 601. – Przyczynki do ikonografii polskiej w BHS 2 (1933-1934), 297; 13 (1951), 144 i 152 oraz LPB l. c.

Andrzej z Krety. Urodził się około r. 660 w Damaszku. Gdy miał około piętnastu lat, został w Jerozolimie mnichem, stąd przydomek Jerozolimskiego, którym go nieraz oznaczano. W r. 685 wydelegowano go do Konstantynopola, aby zaświadczył o tym, że kler jerozolimski przyjął uchwały soboru konstantynopolitańskiego II i odrzucił monoteletyzm. Pozostał wówczas w stolicy, gdzie wyświęcono go na diakona i powierzono opiekę nad sierocińcami. Pod koniec stulecia lub na początku wieku następnego powołano go na stolicę biskupią w Gortynie, stolicy Krety. W r. 712 uczestniczył w zebraniu, które na żądanie uzurpatora Bardanesa opowiedziało się za monoteletyzmem, ale już w rok później od niego się odżegnał. Energicznie sprzeciwił się obrazoburstwu. Zmarł 4 sierpnia 740 r. Ceniono go jako kaznodzieję i poetę, ale jego spuścizny literackiej potąd nie przebadano. To pewne, że m.in. pozostawił po sobie piękne kazania o Matce Najśw., cenne świadectwo rozwijającej się mariologii.

Andrzej Kalybita, nazywany nieraz, jak poprzedni, Andrzejem z Krety, był na tej wyspie mnichem, gdy usłyszał, że Konstantyn V Kopronim okrutnie traktuje wiernych, sprzeciwiających się obrazoburstwu. Udał się wtedy do Konstantynopola, by cesarza skłonić do zmiany postępowania. Zginął, okrutnie potraktowany przez cesarskie otoczenie, 20 listopada 766 r. Pochowano go w miejscu nazywanym Krisis (en Krisei). Synaksaria wspominają go w dniu 19 lub 20 października, natomiast Martyrologium Rzymskie 17 października.

Andrzej Szalony (Salos). Z pochodzenia był podobno Słowianinem. Wcześnie przybył do Konstantynopola jako -notariusz- protospatariosa Theognosta. Nie pobył u niego długo. Zaczął wówczas wieść życie -szalonego dla Chrystusa-, rodzaj skrajnego żebraczego wyrzeczenia, który później dobrze znany był na Rusi. Stał się dzięki temu jednym z najsłynniejszych w Bizancjum -jurodiwych-. Zmarł 28 maja 936 r.

Andrzej Świerad. Zwano go u nas często -Żurawkiem-, ale nazwa ta pochodzi z błędnego odczytania jego imienia, które w przekazach źródłowych zapisane zostało w niezręcznej ortografii łacińskiej. Źródeł tych jest właściwie niewiele. Niewiele też o Świeradzie wiemy. Toteż gdy w XVII stuleciu ożywił się u nas jego kult i gdy w naszych czasach zajęli się nim historycy – zawodowi i z zamiłowania – brak danych zaczęto uzupełniać elementami legendarnymi albo też misternymi hipotezami i konstrukcjami o charakterze czysto spekulatywnym. Właściwie o Świeradzie to tylko wiadomo, co w jego Vita podał nam około r. 1064 biskup Pięciokościołów (Pécs), Maurus, który wiadomości czerpał z relacji ucznia Świerada – Benedykta (zob. Benedykt, towarzysz. A. Ś.). Andrzej Świerad był pochodzenia wieśniaczego: ex rusticitate. Na Węgry – ciągle według tego samego żywotopisarza – przybył de terra Poloniensi. To ostatnie wyrażenie, występujące w niektórych rękopisach w formie Poliensi, tłumaczono sobie po swojemu. Długosz, a za nim wielu u nas utrzymywało, że pochodził z Polski, gdy tymczasem Bonfini, autor piętnastowiecznych Rerum Hungaricarum decades oraz wielu historyków węgierskich opowiadało się za Polą w Istrii, gdzie ongiś życie eremickie bujnie się rozkrzewiało. Jakkolwiek miałoby być z tym pochodzeniem, Andrzej zasłynał jako mąż wielkich umartwień. W klasztorze Św. Hipolita na górze Zobor koło Nitry otrzymał habit, a zapewne i imie zakonne – Andrzej. Prawdopodobnie jakiś czas spędził w samym klasztorze, później zaś osiadł w niedalekiej pustelni. Oddawał się tam niezwykłym surowościom, w czym niektórzy dopatrywali się ascetyzmu wschodniego. Biorąc pod uwagę ówczesną penetrację chrześcijaństwa wschodniego na pobliskie tereny, a także prawdopodobną pielgrzymkę Świerada do Ziemi Świętej, wpływ duchowości wschodniej, a także jakichś form wschodniego eremityzmu nie jest wykluczony. Dość, że niezwykłe umartwienia praktykowane przez świętego przyspieszyły jego śmierć, która nastapiła między r. 1030 a 1034. Wkrótce otoczono go czcią, którą ukoronowała uchwała synodu węgierskiego z r. 1083, a zapewne także podniesienie jego relikwii. Przechowywano je w kościele Św. Emmerama w Nitrze. Z czasem Świerad stał się patronem tej bazyliki. Kult, który następnie nieco przygasł, ożywił się u progu czasów nowożytnych. Poza Słowacją, Węgrami i Chorwacją oraz zakonami mniszymi i eremickimi (benedyktyni, paulini, kameduli) nastąpił także renesans jego czci w Polsce. Nawiązywała ona do prastarej i bardzo stałej tradycji lokalnej, która w Tropiu nad Dunajcem (dziś u początków sztucznego Jeziora Czchowskiego) widziała miejsce pierwotnej pustelni świętego eremity. Poza tym miejscem, w którym – dodajmy zaraz – cześć ta utrzymuje sie po dziś dzień, istniały jeszcze inne ośrodki tego kultu, a mianowicie Oława na Dolnym Śląsku oraz Opatowiec nad Wisłą. Geneza i powiązania tych lokalnych kultów nie są bliżej znane. Pamiątkę świętego obchodzono 16 lub 17 lipca, a także w innych dniach (21 lipca itd.), obecnie w Polsce 13 lipca.

Andrzej ze Strumi. Razem z Arialdem walczył w mediolańskiej Patarii o reformy. Po śmierci przyjaciela usunął się do opactwa Vallombrosa i z rąk św. Jana Gwalberta przyjął habit mnisi. Zredagował życiorysy jednego i drugiego (BHL 673 i 4397). Zmarł 10 marca 1106 r. Relikwie spoczywają w Poppi.

Andrzej Caccioli, nazywany także Andrzejem ze Spello. Urodził się w r. 1194. Był już proboszczem, gdy zetknął się ze św. Franciszkiem i został jego uczniem. Asystował przy śmierci zakonodawcy. Działał jako kaznodzieja w Hiszpanii i w północnych Włoszech. Przez Eliasza wtrącony został do karceru. Na prośbę św. Antoniego Padewskiego wydobył go zeń Grzegorz IX. Gdy wtrącono go do karceru po raz wtóry, interweniował Jan z Parmy. Wsławiony cudami, zmarł 3 czerwca 1254 r.

Andrzej dei Conti di Segni (de Comitibus) pochodził z Anagni, a spokrewniony był z Innocentym II, Grzegorzem IX, Aleksandrem IV i Bonifacym VIII. Ostatni chciał go mianować kardynałem, ale on ponad godności przedkładał swój ubogi habit franciszkański. Przypisuje mu się traktat De partu Beatae Mariae Virginis. Zmarł 1 lutego 1302 r. w klasztorze Piglio koło Anagni.

Andrzej Corsini, biskup Fiesole. Urodził się w r. 1301 (-) jako syn możnego rodu florenckiego. Młodość miał burzliwą, mimo to wcześnie wstąpił do karmelitów. Pozyskawszy sobie opinię zakonnika gorliwego i umartwionego, spełniał rozmaite funkcje zakonne, a w latach 1348-1349 był prowincjałem Toskanii. W r. 1349 mimo protestów i ucieczki został biskupem Fiesole. Zasłynął wówczas z miłosierdzia, umiejętności administracyjnych oraz energii, z jaką zwalczał nadużycia i łamanie celibatu. Umarł w dzień Objawienia Pańskiego (Trzech Króli) 1374. Z uwagi na tę uroczystość wspomnienie świętego przenoszono w różnych czasach na inne terminy: 7 stycznia (we Florencji), 30 stycznia (z polecenia Urbana VIII), 4 lutego (od czasów Aleksandra VII). Od czasów zakończenia procesu kanonizacyjnego (1629) czcili Andrzeja także karmelici polscy, którzy wcześnie wydali tłumaczenie jego życiorysu.

Andrzej Rublow (Andriej Rublew, Rubliow). – Wśród wyniesionych na ołtarze przez Cerkiew na Tysiąclecie Chrztu Rusi jest może postacią najbardziej znaną i urzekającą. Wielu spontanicznie dopatruje się w nim wschodniego Fra Angelica lub Giotta. Porównanie drugie miałoby dotyczyć samego artyzmu; pierwsze wydaje się być bardzo trafne, dobrze osadzone w szczegółach życia i twórczości dwóch wielkich artystów. W badaniu jednak tych szczegółów natrafiamy na poważne trudności. Dobrze dziś znamy arcydzieła przypisywane Rublowowi, zarówno te, których autorstwo nie podlega wąpliwościom, jak i te, co do których nie jest ono stuprocentowo pewne. Znacznie gorzej jest ze szczegółami jego życia. Historycy sztuki, którzy się nim zajmowali, interesowali sie nimi mało lub pomijali je zupełnie. Nikt też ze współczesnych lub bliższych mu w czasie nie pokwapił się, aby pozostawić zarys jego biografii. Nie wpisano go do meneów czy menologiów ruskich. Świadczy to także o tym, że kult Andrzeja nigdy się nie rozwinął. Był nikły lub ograniczony do wąskiego kręgu, może mnichów z klasztoru, w którym go pochowano. Wyniesienie Rublowa na ołtarze było więc w rozumieniu zachodnim swego rodzaju hagiologiczną promocją. Mimo to uchwała Synodu tratuje je jako akt przypominający rzymską confirmatio cultus, aprobatę pradawnej czci. W uzasadnieniu takiego ujęcia podano, że Andrzej cieszył się kultem lokalnym. Skąd pochodził, nie wiemy. Przyjmuje się na ogół, że urodził się w latach 1360-1370. Wedle Kroniki Troickiej w r. 1405 trudził się przy tworzeniu ikon dla soboru Zwiastowania (Błagowieszczenskiego) na Kremlu. Miał tam współpracować z innymi, a zwłaszcza z Teofanem Grekiem. Potem ze swym przyjacielem Daniłą Czornym tworzył wystrój malarski w soborze Wniebowzięcia (Uspienskim) we Włodzimierzu (nad Klaźmą). Wydaje się, że przebywał też w Zwienigorodzie. Przed r. 1422 stworzył jedną z najsłynniejszych ikon, przedstawiąjcą Trójcę Przenajświętszą. Była przeznaczona dla założonego przez św. Sergiusza z Radoneża klasztoru pod tym wezwaniem w Zagorsku. Razem z Daniłą tworzył tam wspaniałe freski. Potem wykonywał malowidła dla kościoła przy klasztorze Spaso-Andronikowskim w Moskwie. Przypisywano mu wiele innych arcydzieł, nawet malowidła w absydzie kaplicy zamkowej w Lublinie, ale wielu kwestionuje to autorstwo. Jest natomiast rzeczą pewną, że niektóre z dzieł arystysty zaginęły. Oczywiste jest także, że w tych, które się zachowały, odnajdujemy wyjątkowe wyczucie barw i ich ciepło, mistrzowskie opanowanie rysunku, harmonię układów linearnych i wiele subtelnego liryzmu. Był w dużej mierze spadkobiercą bizantyjskiego malarstwa epoki Paleologów, ale był też twórcą oryginalnym, mistrzem, zą którym poszło wielu innych. Pod koniec życia żył na pewno jako mnich w ostatnim z wymienionych monasterów. Był w nim ponoć starszym wspólnoty. Tam też zmarł, prawdopodobnie w dniu 29 stycznia 1430 r. Uchwała Synodu, który go -kanonizował-, chwali go jako pustelnika i ascetę, twórcę ikon, zwłaszcza sławnej ikony Trójcy Przenajświętszej. Podkreśla przy tej okazji, że wspaniale wyraził tam wiarę w chrześcijański dogmat i że uczynił to w sposób jak najbardziej zgodny z prastarą tradycją teologiczną. Jego lokalny kult wiąże ze wspomnianym klasztorem. Wspomina ponadto o wizjach Andrzeja, a o jego przyjacielu Danile mówi, że wielki artysta zjawił mu się po swej śmierci. Wspomnienie Rublowa ma być obchodzone w dniu 4 lipca.

Literatura dotycząca Rublowa jako malarza jest ogromna, por. np. M. W. Ałpatow, O sztuce ruskiej i rosyjskiej, Warszawa 1975, 78. Zwięzły wybór w LThK 9 (1964), 81 n. oraz LM 7 (1994), 1068. Nieco szerzej w Lexikon der Kunst, Bd. 4, Lepzig 1977, 222 n. U nas m.in. W. Molé, Ikona ruska, Warszawa 1956, oraz album w serii Wielcy malarze świata – Andrzej Rublow, Warszawa-Leningrad 1987. -Hipotezę lubelską- znaleźć można m.in. w Moscow Church Herald, 1989, nr 6. O życiu z okazji wyniesienia na ołtarze: Kanonizacija swjatych, Troice-Siergiewa Ławra 1988, 51-60.

Andrzej Abellon. Urodził się ok. 1375 r. w okręgu Var (południowa Francja). Wstąpiwszy do dominikanów, otrzymał u nich staranne wykształcenie. Dobry administrator, dbały o materialne uposażenie konwentów, umiał także okazać się miłosiernym samarytaninem, nachylającym się nad cierpiącymi. Potwierdziło się to zwłaszcza w czasie epidemii, która w r. 1415 nawiedziła Prowansję. Na zlecenie władz zakonnych reformował konwenty w Marsylii, Aix, Saint-Maximin, Arles. Zmarł 15 maja 1450 r. Jego kult zaaprobował w r. 1902 Pius X.

Andrzej z Chio. Miał lat 27, gdy przybył w r. 1465 do Konstantynopola jako pielgrzym. Zadenuncjowano go wtedy, jakoby był przechrzczeńcem. Gdy zaprzeczył, poddano go torturom, ale równocześnie zaoferowano mu karierę w armii tureckiej. Odmówił i wówczas ścięto go, ciało zaś wrzucono do morza. Chrześcijanie wydobyli je i pochowali w kościele Najśw. Panny nad Bosforem. Wkrótce po męczeńskiej śmierci przybył do miasta Grzegorz z Trebizondy i on to skreślił Pasję Andrzeja (BHL 444).

Andrzej Avellino urodził się w Castro Nuovo, w Lukanii, w r. 1521. Wcześnie zaczął się przygotowywać do stanu duchownego. W r. 1545 przyjął święcenia kapłańskie. Studiował następnie prawo w Neapolu i tam także objął stanowisko w sądzie duchownym. Pod koniec 1548 r. odprawił rekolekcje pod kierunkiem Jakuba Layneza, jednego z pierwszych towarzyszów św. Ignacego Loyoli. Rekolekcje te uważał za przełom swego życia. W r. 1556 został napadnięty i poważnie zraniony. Przyjęty gościnnie do domu kleryków regularnych, założonych niedawno przez św. Kajetana i Piotra Carafę (teatynów), w roku następnym wstąpił do ich nowicjatu, a w 1558 złożył profesję. Odtąd spełniał różne funkcje przełożeńskie, zasłynął jednak głównie jako kaznodzieja, spowiednik i kierownik dusz. W związku z tym pozostawił po sobie bogatą korespondencję oraz wiele dziełek ascetycznych. Tknięty w czasie mszy św. apopleksją, zmarł 10 listopada 1608 r. Wkrótce zaczęła się szerzyć jego cześć. Uchodził też za orędownika dobrej śmierci. Kanonizowano go dopiero w r. 1712. Z tej racji odbyły się także uroczystości u teatynów warszawskich. Dość wcześnie pojawia się również polskie tłumaczenie jego życiorysu.

Andrzej Bobola. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Do niedawna uważano go za syna ziemi sandomierskiej, ale według nowszych badań (B. Natoński) należy raczej przypuszczać, iż urodził się w Strachocinie koło Sanoka w dniu 30 listopada 1591 r. Do Towarzystwa Jezusowego wstąpił w r. 1611 w Wilnie; w tamtejszej Akademii odbył w latach następnych studia filozoficzne i teologiczne. W r. 1622 otrzymał tamże święcenia kapłańskie. Pracował następnie jako kaznodzieja, spowiednik, duszpasterz w więzieniach i przytułkach w Nieświeżu oraz przy kościele Św. Kazimierza w Wilnie. W r. 1630 złożył profesję zakonną i został superiorem w Bobrujsku. Od r. 1633 pracował kolejno w Płocku i Łomży. W r. 1642 przybył na stałe do Pińska, skąd jedynie w latach 1646-1652 wyjeżdżał do Wilna dla poratowania złego stanu zdrowia. Jako żarliwy apostoł pojednał wówczas z Kościołem katolickim wielu prawosławnych, toteż już za życia otrzymał tytuły Apostoła Pińszczyzny i Duszochwata. Te apostolskie sukcesy wzbudziły przeciw niemu nienawiść prawosławnych, którzy od dawna już z niechęcią patrzyli na jezuitów, ponieważ uważali ich za głównych twórców unii brzeskiej. Wrogość ta przybrała nowe wymiary w okresie wojen kozackich. W maju 1657 r. na Janów Poleski napadła grupa Kozaków i dokonała rzezi katolików i Żydów. Andrzej przebywał wówczas w sąsiednim Peredyle. Pochwycony przez tę samą grupę, zawleczony został do Janowa i tam na rynku miasta poniósł śmierć męczeńską w dniu 16. tego miesiąca. Do tego świetnego męczeństwa dojrzewał stopniowo. W pierwszych latach życia zakonnego przypisywano mu pewne wybujałości temperamentu, określanego jako sangwiniczno-choleryczny. Andrzej, ukształtowany w szkole Ćwiczeń duchownych św. Ignacego, potrafił jednak wytrwałą pracą opanować je do tego stopnia, iż w pamięci wiernych zapisał się nie tylko jako tytan pracy i gorliwości, ale także jako uosobienie cierpliwości, wytrwałości, opanowania i tych wszystkich zalet, które mu otwierały drogę do serc ludzkich. Kult męczennika zaczął się szerzyć bardzo rychło. Wnet też poczyniono przygotowania do procesu beatyfikacyjnego. Na skutek kasaty zakonu (1773) oraz rozbiorów Polski doszło do beatyfikacji dopiero w r. 1853. Kanonizował męczennika Pius XI, 17 IV 1938 r. Długa jest też historia relikwii naszego świętego. Złożone w krypcie kościoła jezuickiego w Pińsku, początkowo poszły w zapomnienie. Odnaleziono je dopiero w r. 1702. W r. 1808 przewieziono je do Połocka, gdzie spoczywały do r. 1922. Zabrano je następnie do Moskwy, ale już w r. 1924 misja papieska przywiozła je do Rzymu, gdzie zostały złożone w kościele Al Ges-. Po kanonizacji relikwie sprowadzono w triumfalnym pochodzie do Warszawy i złożono w kaplicy jezuickiej przy ul. Rakowieckiej. We wrześniu 1939 r., mimo poważnego uszkodzenia kaplicy, trumna z ciałem świętego ocalała. Przez lata okupacji przechowywana była w kościele Matki Boskiej Łaskawej na Starym Mieście. Kościół ten w czasie powstania warszawskiego został doszczętnie zrujnowany, jednak i tym razem relikwie uratowano i przeniesiono do kościoła Św. Jacka przy ul. Freta. Pod koniec 1945 r. relikwie spoczęły ponownie w kaplicy przy ul. Rakowieckiej. Pamiątkę świętego obchodzono ongiś także 21 lutego oraz 21 maja.

Naukową pracę o męczenniku opublikował J. Poplatek SJ, Kraków 1936. Popularną wersję tego opracowania sporządził S. Kuźnar SJ, Kraków 1938. Inne nowsze prace zestawia dokładnie R. Gustaw w HP I (1971). Są one na ogół oparte na badaniach Poplatka. Z najnowszych K. Drzymała w serii Polscy Święci, 9 (1986), 67-127. O nowszych i aktualnych objawach kultu informuje wydawany w Warszawie od 1989 r. biuletyn: Sanktuarium św. Andrzeja Boboli. – Ikonografia u Poplatka oraz w LCI 5 (1973), 153.

Andrzej Hubert Fournet urodził się 6 grudnia 1752 r. Pochodził spod Poitiers (Francja), z rodziny, która wydała wielu księży. Przez czas jakiś studiował prawo, ale do nauki się nie garnął i ambicji na tym polu nie wykazywał. Utraciwszy ojca, wstąpił do seminarium, po święceniach zaś stał się bardzo gorliwym duszpasterzem. W r. 1791 odmówił złożenia przysięgi konstytucyjnej, toteż został usunięty z parafii, a następnie aresztowany. Uwolniony przez wiernych, duszpasterzował z ukrycia, a następnie uszedł do Hiszpanii. W r. 1797 wrócił do kraju, aby znowu potajemnie duszpasterzować. Po konkordacie (1801) objął z powrotem parafię w Maillé, z której w 19 lat później zrezygnował. Oddał się wówczas bez reszty kierownictwu Córek Krzyża, znanych także pod nazwą Sióstr od św. Andrzeja. Było to zgromadzenie, które założył w r. 1807 wespół ze swoją córką duchową, św. Joanną Elżbietą Bichier des Ages. Zmarł 13 maja 1834 r. w La Puye. Kanonizował go w r. 1933 Pius XI.

Sylwetkę przedstawiają dobrze AAS 25 (1933), 417-427. Inne prace w Catholicisme 1 (1948), 528. – Ponadto Schamoni, 276 n.

Andrzej Karol Ferrari, arcybiskup Mediolanu. Urodził się w Lalatta di Pratopiano, w diecezji parmeńskiej, 13 sierpnia 1850 r. W r. 1873 otrzymał święcenia kapłańskie, po czym przez jakiś czas uprawiał duszpasterstwo parafialne. W trzy lata później mianowano go rektorem seminarium duchownego w Parmie. W r. 1890 wyniesiono go na stolicę biskupią w Guastella, a w rok później przeniesiono na stolicę w Como. Wkrótce potem Leon XIII mianował go kardynałem i przeniósł z kolei na stolicę arcybiskupią do Mediolanu. Zwalczał tam modernizm, ale równocześnie energicznie przeciwstawiał się ciasnocie integrystów i ich intrygom. Wiele uwagi poświęcał sprawom społecznym i w swej diecezji pozakładał liczne dzieła o tym charakterze. Na krótko przed śmiercią zajmował się jeszcze statutami tworzącego się uniwersytetu katolickiego pod wezwaniem Najśw. Serca oraz aprobatą Towarzystwa św. Pawła. Zmarł 2 lutego 1921 r. Beatyfikował go w r. 1987 Jan Paweł II.

Andrzej Alfred Bessette. Urodził się w Saint-Grégoire d’Iberville, w Kanadzie, 9 sierpnia 1845 r. jako ósmy syn licznej, a niezbyt zamożnej rodziny. W r. 1870 wstąpił do zgromadzenia pod wezwaniem Krzyża św. (Congregatio a Sancta Cruce, Holy Cross Fathers /Brothers). Wtedy właśnie chrzestne imię Alfred zamienił na imię Andrzej. Długo był furtianem w Côte-des-Neiges. W r. 1904 rozpoczął budowę imponującego sanktuarium ku czci św. Józefa, którego kult był w Kanadzie bardzo intensywny. Zmarł 27 grudnia 1936 r. w szpitalu Saint-Laurent. Beatyfikował go w r. 1982 Jan Paweł II.

Benedykt

Podobnie jak forma żeńska, Benedykta, jest to imię łacińskie, pierwotnie cognomen. Łac. Benedictus i Benedicta notowane są w inskrypcjach jako imiona własne zarówno pogan, jak i chrześcijan. Formalnie są to imiesłowy przeszłe od czasownika benedicere ‘dobrze mówić o kimś, (później) dobrze życzyć komuś’; benedictus zatem to ‘taki, któremu dobrze życzono, którego błogosławiono’. Być może, łac. Benedictus jako imię było przekładem greckiego Eulógios.

Do Polski imię przyszło z chrześcijaństwem, zapewne w związku z benedyktynami. W źródłach spotykamy je od r. 1187 (nosi je wówczas biskup poznański) i odtąd często mowa jest o duchownych tego imienia. W XIV w. jest dobrze zadomowione. O silnym zakorzenieniu Benedykta na gruncie polskim świadczą liczne formy pochodne (zdrobnienia i skrócenia), jak: Bieniasz (1327 r.), Bieniaszek (1392 r.), Bieniek, Bieniesz, Bienisz, Bienik, Bień, z których wiele stało się następnie nazwiskami. Również nazwiska: Bieniewski, Bieniowski, Bienisz, Bieńkosz, Bieńkowski, Bienięda, Bieniędzki wywodzą się od zdrobniałych form tego imienia. W okresie średniowiecznym niektóre zdrobnienia imienia Benedykt mieszały się ze zdrobnieniami od imion Bienijamin (dziś Beniamin) i Beno. Imię żeńskie Benedykta, spotykane od r. 1265, częste było u mniszek.

Dziś forma podstawowa brzmi Benedykt, a zdrobnienia Benek, Benuś itp., zawsze z twardym b. Przywrócenie twardości nastąpiło niewątpliwie pod wpływem łaciny, co z kolei spowodowało zerwanie poczucia związku z licznymi, jak to wspomnieliśmy, staropolskimi derywatami. Żeńskie imię Benedykta dziś prawie nie używane. Znane, zwłaszcza z Polski południowej, nazwisko Benesz wywodzi się z formy czeskiej, analogicznej do staropol. Bieniesz.

Wyraz potoczny benedyktynka wywodzi się nie od Benedykta, lecz od benedyktynów, którzy napój ten produkowali. Dziś to już archaizm.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Benedictus, ang. Benedict i Bennet, fr. Bénédict, Benoit i Benet, hiszp. Benedicto, Benito, niem. Benedikt i Benediktus, ros. Wenedikt, wł. Benedetto, Benito, Betto.

Święci i błogosławieni, którzy w wykazach hagiograficznych występują pod tym imieniem, tworzą tam dużą, ponad pięćdziesięcioosobową gromadę. W przeważającej części reprezentują oni średniowieczny monastycyzm zachodni, co harmonizuje z naczelną postacią tej grupy – ojcem i patriarchą tego monastycyzmu. Ale są też wśród nich przedstawiciele innych epok.

Benedykt z Nursji. Podstawowymi źródłami do jego biografii są: jego Regula monachorum oraz druga księga Dialogów Grzegorza Wielkiego. Nie posiadają, niestety, wartości historycznej inne, dość liczne utwory hagiograficzne doby późniejszej, które dzieje Benedykta raczej zaciemniły i powikłały, aniżeli ukazały w jasnym świetle historii. Benedykt był synem średnio zamożnego właściciela ziemskiego z okolic Nursji (dziś Norcia w Umbrii, Włochy). Urodził się około r. 480. Wysłany na naukę do Rzymu, rychło zraził się obyczajami tamtejszej młodzieży i wkrótce porzucił miasto. Ale nie był człowiekiem pozbawionym wykształcenia. Wyniósł z sobą orientację we wszystkich podstawowych gałęziach ówczesnej wiedzy oraz nieco głębszą znajomość prawa rzymskiego. Najpierw usunął się w góry Prenestini, gdzie osiadł w przysiółku Enfide (dziś Affile, 60 km od Rzymu) przy kościółku Św. Piotra i Pawła. Może zdobył tam jakieś wykształcenie kościelne. Gdy z czasem stał się w okolicy popularny, schronił się w góry, przyjąwszy zaś z rąk jakiegoś mnicha habit, zamieszkał w grocie na zboczu doliny Anio, nie opodal ruin cesarskiej willi Sulacus (Subiaco). Tam trzy lata trwał w zupełnym odosobnieniu, póki nie odkryli go górale wypasający kozy. Z czasem zwiedzieli się o nim także mnisi z podupadłych klasztorów i inni adepci życia doskonalszego. Ściągnąwszy doń, utworzyli pod jego kierunkiem dwanaście małych klasztorków po dwunastu uczniów w każdym. Sam więc Benedykt, po rozmaitych próbach życia eremickiego, wszedł teraz w okres na wpół cenobityczny. Ale czy zraziła go do tego miejsca niechęć okolicznego kleru, czy też w samej społeczności wystąpiły trudności, o których w sposób anegdotyczny opowiada Grzegorz, czy wreszcie już wtedy powziął myśl stworzenia czegoś nowego, i to w warunkach bardziej odpowiednich od tych, jakie istniały w wąskiej dolinie Anio – dość że pozostawił na czele klasztorków przełożonych, sam zaś z grupą mnichów przeniósł się w ruiny dawnej forteczki na Monte Cassino. Wytrzebiwszy tam ślady pogaństwa, przystąpił od razu do urządzania życia cenobitycznego, którego okazał się genialnym organizatorem. Wówczas to także przystąpił do redagowania swej sławnej Reguły. Napisano o niej setki, albo raczej tysiące rozpraw i komentarzy. Jeszcze dzisiaj jest ona przedmiotem intensywnych badań, które po największej części dotyczą jej źródeł oraz powiązań z wcześniejszymi instytucjami zakonnymi i ideałami ascetyzmu. Tutaj powiemy o niej krótko to, co wydaje się najważniejsze. Benedykt pisał ją przez całe lata, modyfikując tekst i dodając doń nowe rozdziały. Oryginał się nie zachował, bo w r. 896 spłonął w czasie pożaru klasztoru w Teano. Zachowało się natomiast wiele odpisów i wersji, niektóre z nich interpolowane, stąd m.in. tyle studiów i kłopotów, jakie mieli z nią uczeni. Benedykt układając swą Regułę, nie zamierzał -stwarzać- życia mniszego. Znając przeszłość monastycyzmu, raczej go przystosowuje do mentalności zachodniej. Stąd też łagodzi nieco, w porównaniu ze starymi koncepcjami wschodnimi, rodzaj życia w tym, co mogłoby stać się przesadą. We wszystkim: w modlitwie, pracy, pożywieniu i spoczynku zaleca święty umiar. Toteż w jego Regule na pierwszy plan wysuwa się właściwość, którą jako jej cechę charakterystyczną akcentował już św. Grzegorz. Jest nią discretio – cnota roztropności i umiarkowania. Benedykt ma także żywe czucie społeczne i zrozumienie dla norm prawnych. Toteż jako pierwszy z zakonodawców kandydatom na mnichów proponuje stabilność i profesję, tym zaś sposobem pragnie z klasztoru uczynić jedną rodzinę, której głową ma być opat. To stanowisko jest dla Benedykta czymś niezwykle doniosłym, dlatego poświęca mu szczególną uwagę. Gdy chodzi o pozostałych mnichów, życie ich dzielić się ma na modlitwę i pracę, przy czym przez pracę rozumie przede wszystkim pracę fizyczną. Niemniej poważną cząstkę dnia przeznacza na lectio divina, a choć nie mówi o przepisywaniu rękopisów i przechowywaniu dzieł dawnej kultury, wiemy jednak z dziejów, jak wielką rolę w europejskiej cywilizacji odegrała benedyktyńska praca, wywodząca się z koncepcji patriarchy. Reguła jego nie jest czymś absolutnie oryginalnym. Jest w niej sporo reminiscencji z dawnych reguł i pism ascetycznych, zwłaszcza z nauki ojców egipskich i Reguły św. Augustyna, które Benedykt niewątpliwie znał. Przede wszystkim jednak jest ona nasycona ideami ewangelicznymi i ożywiona chęcią stworzenia pewnych, choć zarazem elastycznych norm dla prawdziwej służby Pańskiej, do której mogliby wstąpić ludzie o przeciętnym wyposażeniu, ale pełni dobrej woli. Powiedzieliśmy na samym wstępie, że jednym z głównych źródeł do poznania świętego zakonodawcy jest właśnie jego Reguła. W rzeczy samej Benedykt mimo woli sportretował się w niej doskonale. Jest człowiekiem spokojnym i poważnym. Ceni umiar, ład i porządek. Działa refleksyjnie i z rozwagą. Tchnie pewnym autorytetem, ale tę właściwość miarkuje zarazem doskonała dyskrecja i delikatna dobroć. Najwidoczniej jest wyrozumiały i niemal z sympatią odnosi się do ludzkich słabostek. Takim był niewątpliwie w ostatnim okresie swego życia. Takim też widzimy go przy śmierci. Przeczuwając ją, każe się zaprowadzić do oratorium, gdzie przyjmuje Eucharystię, a potem wsparty na ramionach braci, stojąco przeżywa ostatnie chwile agonii. Zmarł 21 marca 547 r. Pochowano go w oratorium Św. Jana Chrzciciela, gdzie spoczywała już jego siostra. Z uwagi na powtarzające się raz po raz napady i zniszczenia – ciało przeniesiono później w inne miejsce, a pod koniec VII lub na samym początku VIII stulecia wywieziono do Francji (Fleury). Wpłynęło to na ustalenie się drugiej daty upamiętniającej świętego, a mianowicie jego translacji w dniu 11 lipca, który w wielu gałęziach zakonu przyjął się jako dzień uroczysty. Bo należy krótko stwierdzić, iż dzieło świętego było już wówczas olbrzymim rozgałęzionym drzewem, w którego cieniu wzrastała cywilizacja, kultura i wiara wielu ludów europejskich. Myśl zakonna patriarchy żyła zresztą potem nie tylko w założonej przezeń rodzinie zakonnej. Kształtowała wiele instytucji mniszych lub przynajmniej silnie na nie wpływała: kamedułów, cystersów, trapistów, walumbrozjanów, sylwestrynów, celestynów, humiliatów, kartuzów, norbertanów i wielu innych, nie mówiąc już o rozlicznych gałęziach żeńskich. Dodajmy jeszcze, że założona przez Benedykta rodzina zakonna dała Kościołowi około 5500 świętych i błogosławionych, 23 papieży, 5000 biskupów oraz jakieś 15 000 pisarzy. Wielki organizator życia zakonnego na Zachodzie osiągnął to, -że blask nowej zorzy zajaśniał dla Europy w tych czasach, gdy część jej na skutek rozkładu rzymskiego imperium zdawała się pogrążać w ciemnościach barbarzyństwa, a druga część tego kontynentu pozbawiona jeszcze była wyższej cywilizacji i kultury duchowej-. Toteż nie dziwimy się, że w r. 1964 Paweł VI, z okazji poświęcenia odbudowanej bazyliki na Monte Cassino, ogłosił Benedykta głównym patronem Europy. Wspomnienie, które do niedawna obchodzono u nas 21 marca, w nowym kalendarzu liturgicznym umieszczono 11 lipca.

Benedykt II, papież. Z urodzenia był Rzymianinem. Pierwszą formację otrzymał w Schola cantorum, którą założył Grzegorz Wielki, a która nie tylko sierotom i innym dzieciom, ale także starszym zapewniała inicjację muzyczną oraz pewne wykształcenie ogólne. Papieżem obrano go w r. 683. Do Hiszpanii wysłał notariusza Piotra, a na stolicę w Yorku kazał przywrócić św. Wilfryda. Odpowiadając na to pierwsze posłanie synod w Toledo (684) potępił monoteletyzm. Dobrze zaczęły układać się stosunki z dworem w Konstantynopolu. Wyrozumiałość papież okazał także wobec Makarego, usuniętego patriarchy antiocheńskiego, którego gotów był przywrócić na stolicę, jeśliby potępił monoteletyzm. W Rzymie odnowił wiele kościołów. Zmarł 8 maja 685 r. W Martyrologium Rzymskim widnieje jednak pod dniem 7 maja.

Benedykt Biscop. Nazywał się właściwie: Biscop Baducing, a imię Benedykt przyjął zapewne wstępując do zakonu. Urodził się w r. 628 w szlacheckiej rodzinie w Nortumbrii (Anglia). Tam też na królewskim dworze pobierał pierwsze nauki. Zatęskniwszy jednak za życiem doskonalszym, w r. 653 udał się do Rzymu, dokąd zresztą pielgrzymował kilkakrotnie. W dziesięć lat później widzimy go w ośrodku leryneńskim (Lerins), gdzie otrzymał habit i tonsurę. Po czterech latach jest znów w Rzymie, skąd wyrusza do ojczyzny jako przewodnik Teodora, nowo mianowanego arcybiskupa Canterbury. Wkrótce obejmuje rządy w opactwie Św. Piotra. W kilka lat później wraz ze swym przyjacielem, królem Egfrydem, zakłada nowe fundacje w Wearmouth (671) i Jarrow (683-685). Z obu tych ośrodków, zaopatrzonych przez Benedykta w przywiezione z kontynentu zasoby kościelne i biblioteczne, promieniuje odtąd na Kościoły anglosaskie wiedza i duszpasterska gorliwość. Stają się one także ogniskami odnowionej sztuki kościelnej, co jest zasługą Benedykta, który sprowadzał z południa rzemieślników oraz artystów. Jeśli Kościoły anglosaskie doszły wkrótce do rozkwitu, którego najwybitniejszym przedstawicielem jest uczeń Benedykta, Beda; jeśli niebawem zaczęły także silnie oddziaływać na kontynent i przyczyniły się do renesansu karolińskiego – wybitny udział miał we wszystkim skromny, zapobiegliwy Benedykt Biscop. Zmarł on 12 stycznia około 690 r. Pierwszym objawem spontanicznego kultu, jaki mu zaczęto wkrótce oddawać, jest homilia Bedy, wygłoszona dla jego uczczenia.

Benedykt z Anianu. Urodził się około r. 750 w rodzinie karolińskiego możnowładcy. Kształcił się, następnie był dworzaninem u Pepina i Karola Wielkiego. W r. 774 schronił się do klasztoru Saint-Seine, gdzie po kilku latach wybrano go na opata. Doszedł jednak do wniosku, że nie zdoła mnichom narzucić karności, o której marzył, i dlatego uszedłszy z klasztoru, osiadł w stronach rodzinnych. Hołdował wówczas pewnemu rygoryzmowi, a surowość reguł wschodnich przedkładał ponad dyscyplinę benedyktyńską. Kolejne próby założenia klasztoru oraz dalsze przemyślenia doprowadziły go jednak do zmiany stanowiska. W końcu założył klasztor, który szybko się rozrósł i za jego życia liczył około 300 mnichów. Stamtąd to przedsięwziął dzieło odnowy życia zakonnego. Posłużyć miały do tego dwa środki: upowszechnienie znajomości reguł oraz zniesienie zbytniego odosobnienia klasztorów. Realizując powzięty plan, opracował dwa zbiory: Codex regularum monasticarum et canonicarum oraz Concordia regularum, gdzie obok tekstu benedyktyńskiego poumieszczał urywki, pochodzące z innych źródeł ustawodawstwa mniszego. Równocześnie na życzenie biskupów i możnowładców wysłał ze swojego opactwa uczniów do innych klasztorów, a w ten sposób utworzył związek tych ośrodków życia mniszego, który przypomina dzisiejsze kongregacje benedyktyńskie. Dzieło to odpowiadało założeniom polityki karolińskiej, toteż Benedykt znalazł poparcie u Ludwika Pobożnego, który uczynił zeń swego doradcę, a następnie powierzył mu reformę klasztorów w Akwitanii. W końcu reorganizację opactw rozciągnął na całe cesarstwo. Benedykt osiadł wtedy w alzackim opactwie w Marmoutier, później zaś otrzymał od cesarza nową fundację w Kornelimünster (Indensis) pod Akwizgranem. W r. 813 przeprowadził uchwałę synodalną o upowszechnieniu reguły benedyktyńskiej w klasztorach cesarstwa. W kilka lat później (817) przewodniczył zjazdowi opatów w Akwizgranie. Było to już urzeczywistnieniem dość ścisłej centralizacji, która jednak po śmierci Benedykta (821) nie utrzymała się. Niemniej wpływ swój poprzez opactwo w Saint-Savin wywarła na późniejszą reformę kluniacką. U potomnych nie znalazły też uznania inne reformatorskie dążności Benedykta. Uważano je za sprzeczne z pierwotnymi tradycjami mniszymi, przede wszystkim zaś zarzucano im, że burzą benedyktyńską harmonię między modlitwą a pracą. Mimo to zasługi Benedykta dla ugruntowania i rozkrzewienia dyscypliny benedyktyńskiej są niezaprzeczalne, toteż niektórzy nazywali go zaszczytnie Benedyktem Drugim. Zachowały się niektóre pisma świętego przeciwko adopcjonistom, w których sprawie dwukrotnie udawał się do Hiszpanii. Pamiątkę jego obchodzi się 12 lutego.

Benedykt i Jan oraz ich towarzysze, eremici i męczennicy polscy. Zjednoczyła ich śmierć, toteż jakkolwiek różne mieli imiona, które dobrze znamy, godzi się, aby przedstawiając tu Benedykta, -dowódcę Bożej kohorty-, zjednoczyć ich w jednym wspólnym wspomnieniu. Sam Benedykt pochodził z Benewentu (Włochy). Urodził się około r. 970 i wcześnie przeznaczony został do stanu duchownego. Ale zniechęcony do sposobu życia, jakie prowadzili duchowni w ówczesnym Benewencie, ruszył przed siebie, aby odnaleźć własną życiową drogę. Zatrzymał się na czas jakiś w opactwie Św. Salwatora, osiadł potem na zboczu góry Soracte, zamieszkał wreszcie w pobliżu Monte Cassino. Miał tam wkrótce okazję zetknąć się ze św. Romualdem, który dopiero co zrezygnował z opackich rządów w Classis, a tak był już sławny, że imię jego fascynowało wielu młodych. Może zresztą nie tylko młodych, bo przypuszczają niektórzy, że drugi z późniejszych męczenników, Jan, urodził się około r. 940, a więc był zaawansowany wiekiem. Syn patrycjuszowskiej rodziny weneckiej, Jan towarzyszył ongiś doży Piotrowi I Orseolo i z nim jakiś czas przebywał w opactwie Cuxa pod Perpignanem, potem jednak przybył, jak Benedykt, na zbocze Monte Cassino i razem z Piotrem pędził życie na wpół eremickie. Razem też z nim przylgnął do Romualda, który poprzez Rzym udał się znów pod Rawennę, zakładając tam słynną pustelnię w Pereum. W r. 1001 przebywał w Pereum cesarski krewny Bruno z Kwerfurtu. Pełen zapału, żył Bruno myślą o pracy misyjnej w Polsce i jej krajach ościennych, o czym musiała być mowa w czasie niedawnej wizyty cesarza u Bolesława Chrobrego. Niewątpliwie Bruno skłonił Romualda, który myśl misyjną podejmował kilkakrotnie w życiu, do wysłania na północ małej ekipy misjonarskiej. Wybrani zostali do niej Benedykt i Jan; cesarz zaś wyposażył ich w księgi i naczynia liturgiczne, może także w inne środki na drogę. Gdy w początkach 1002 r. przybyli do Polski, na dworze Bolesława Chrobrego zdziwienia nie wywołali, bo rzecz omówiona musiała być wcześniej, może w czasie zjazdu gnieźnieńskiego. Jakkolwiek by było, książę dał im miejsce na erem, a zapewne i środki utrzymania oraz jakieś świadczenia w naturze. Dotąd kontrowersyjna pozostaje lokalizacja eremu i męczeństwa. Na ogół przyjmowano do niedawna, że zginęli na terenie obecnego Wojciechowa pod Międzyrzeczem. Wskazywałaby na to analiza nielicznych źródłowych wzmianek. Kazimierz Biskupi pod Koninem, który od lat pretenduje do podobnego zaszczytu, jest zapewne późniejszym miejscem ożywionego kultu męczenników. Natomiast ostatnio hipotetycznie wskazano (G. Labuda) na Kazimierz pod Szamotułami, który dobrze przystawałby do relacji Brunona z Kwerfurtu. Rzecz wymaga dalszych badań, w szczególności weryfikacji archeologicznej. W każdym razie, w miejscu, gdzie przybyłych mnichów-pustelników osiedlono, podjęli oni swój zwyczajny tryb życia, dzielony pomiędzy pracę, modlitwę i studium. Ponieważ przybyli do Polski w celach misyjnych, rozpoczęli także przygotowania do tej akcji, przede wszystkim zaś zaczęli przyjmować do swego nielicznego grona młodzieńców z kraju, do którego przybyli. Na początku zjawiło się kilku: Izaak, Mateusz i Barnaba. Dwaj pierwsi byli rodzonymi braćmi, a pochodzić musieli z rodziny dobrze już schrystianizowanej, skoro także dwie ich siostry zostały mniszkami. Przypuszczają niektórzy, że wywodzili się z jakiegoś możnego rodu, albo nawet ze środowiska dworskiego, nic jednak dokładniejszego na ten temat nie wiemy. W obejściu klasztornym była również jakaś służba dodana im przez księcia, zapewne jakiś włodarz, samą jednak społeczność eremicką uzupełniał młody chłopiec Krystyn (Chrystian), pochodzący z tej okolicy. Pełnił obowiązki kucharza, może nawet był bratem-laikiem, w każdym razie był serdecznie oddany sprawie, której służył. W świecie tymczasem dokonały się niemałe zmiany. Ze śmiercią Ottona III (1002) inny obrót przybrały nie tylko sprawy polityczne, zahamowaniu ulec musiała także realizacja planów misyjnych. Bruno, którego eremici spodziewali się w związku z tymi planami, nie przybywał; zaś Bolesław Chrobry wyprawił się do Pragi, między nim a nowym cesarzem narastał konflikt. W takim stanie rzeczy Benedykt postanowił wyruszyć po instrukcje do Rzymu, ale w Pradze Chrobry zawrócił go z drogi i zezwolił tylko, aby do Włoch wysłać Barnabę (zobacz Barnaba, eremita polski). Wrócił tedy Benedykt do eremu, a pieniądze (10 funtów srebra), które książę wręczył mu uprzednio, chcąc go użyć do spełnienia misji politycznej, oddał do książęcej kasy. Na początku listopada 1003. eremici spodziewali się powrotu Barnaby, a wraz z nim wieści, a może nawet decyzji co do podjęcia zamierzonych prac misyjnych. Tymczasem wysłannik nie wracał i oczekiwania się przeciągały. Zamiast niego w dniu 10 listopada przed północą do eremu zapukała śmierć. Jacyś podchmieleni chłopi, bodaj z samym włodarzem książęcym na czele, dokonali na nich rabunkowego napadu, spodziewając się znaleźć u ubogich eremitów darowane im przez księcia srebro. Pod ciosami miecza zginął najpierw Jan. Potem zaraz padł Benedykt. Izaak, którego cięli na oślep po rękach i nogach, błogosławił tymczasem oprawcom. Mateusza przeszyli oszczepem, jako ostatni zaś zginął Krystyn, który nie wiedząc zrazu, co się dzieje, próbował bronić eremu. Nie zginęli oni za wiarę w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale śmierć przyjęli w duchu prawdziwego męczeństwa w czasie, gdy gotowali się na misję, w wielkopolskim borze najwyraźniej już zapoczątkowaną. Może zresztą sprawy wiary odegrały tu większą rolę, niż to wynika ze zwięzłych relacji pisanych, dość, że papież Jan XVIII, któremu ocalały Barnaba jakiś czas później zdał sprawę z wszystkiego, kanonizował ich niejako viva voce: -bez wahania kazał ich zaliczyć w poczet świętych męczenników i cześć im oddawać-. Tę cześć ugruntował ich przyjaciel Bruno z Kwerfurtu, który w r. 1006 napisał Żywot pięciu braci męczenników. Cześć ta rychło także pojawiła się we Włoszech i w klasztorach benedyktyńskich. U nas zrazu była pewnie żywa, ale pod wpływem dziejowych zaburzeń z czasem nieco przygasła. Nie bez znaczenia było też zrabowanie samych relikwii, które w r. 1038 wywiózł do Pragi książę czeski Brzetysław. Na nowo ożyła ta cześć w w. XV-XVII, ostatnio zaś w okresie międzywojennym. Nie siląc się na wytyczenie wszystkich jej etapów, wolno tu zaznaczyć, że dużą rolę w jej podtrzymaniu odegrał zakon kamedułów. Uważał on zawsze pięciu eremitów-męczenników za swoich, co nieraz miano mu za złe i co jeszcze dziś podkreśla się jako nieścisłe. W gruncie rzeczy jest to nieporozumienie. Aczkolwiek w roku ich śmierci zakon ten jeszcze nie istniał, przecież z ducha swojego męczennicy byli uczniami wielkiego Romualda. Benedykt i Jan razem z nim zaprawiali się w tym rodzaju życia eremicko-cenobitycznego, któremu pustelnik z Pereum wkrótce nadać miał formę instytucjonalną (1012). Eremicką odmianę benedyktyńskiej dyscypliny przybyli oni zaszczepić w kraju, który niedawno przyjął chrzest, i tam padli, ścięci zbrodniczą ręką, zanim Romuald zdołał skrystalizować i urzeczywistnić swe święte zamiary. Pamiątkę naszych męczenników obchodzi się w diecezjach polskich w dniu 13 listopada, zapewne z uwagi na to, że ich właściwy dies natalis (11 listopada) od dawna związany jest kultem popularnego św. Marcina; natomiast kult Pięciu Braci ześrodkowuje się w Kazimierzu Biskupim, jednym z domniemywanych miejsc męczeństwa.

Benedykt, towarzysz Andrzeja Świerada. Maurus, biskup Pięciokościołów (Pécs, Węgry) opisał nam około 1064 r. życie Andrzeja Świerada oraz jego ucznia Benedykta. Wiemy stąd, że ten mnich klasztoru Św. Hipolita na górze Zabor pod Nitrą żył przez czas jakiś ze Świeradem w pobliskiej pustelni. Stamtąd to dochodził niekiedy do klasztoru Św. Marcina na Górze Panońskiej (Węgry) i wtedy właśnie miał okazję, by opowiadać Maurusowi o cnotach i surowościach swego mistrza. Po śmierci Andrzeja Świerada (około r. 1034) Benedykt wiódł nadal surowy tryb życia w pustelni. W trzy lata później napadli go zbójcy, zawlekli nad rzekę Wag i tam zamordowali, a ciało wrzucili do wody (koło Skały, w pobliżu Trenczyna na Słowacji). Odnaleziono je znacznie później i pochowano obok jego mistrza w kościele Św. Emmerama w Nitrze. Kult obu świętych aprobowano na synodzie węgierskim w r. 1083. Spisana w tym mniej więcej czasie Legenda s. Stephani regis maior utrzymuje, że Benedykt, podobnie jak jego mistrz Andrzej Świerad, przybył de terra Poliensi. Zaznaczone w ten sposób pochodzenie eremity mało jest jasne (zob. Andrzej Świerad). W liturgii Benedykt wspominany jest razem ze swym duchowym mistrzem Andrzejem.

Benedykt XI, papież. Mikołaj Boccasini urodził się w r. 1246 w Treviso. Wcześnie stracił ojca, który był notariuszem. Przygarnął go wówczas wuj, proboszcz w Treviso. Kształcił się następnie u dominikanów, u których też w czternastym roku życia rozpoczął nowicjat. Po ukończeniu studiów spełniał urząd lektora w Mediolanie, Wenecji, Treviso oraz Genui. Zredagował wówczas wiele komentarzy biblijnych. W r. 1282 rozpoczęła się jego kariera przełożeńska: był więc podprzeorem, przeorem i prowincjałem. Jako inkwizytor uciszał równocześnie spory i podejrzenia. W r. 1292 został generałem zakonu. Rządził energicznie, ale z dobrocią, dbając o rozwój studiów i podtrzymanie dobrych stosunków z klerem diecezjalnym. W r. 1297 opowiedział się za Bonifacym VIII, atakowanym przez Colonnów. Wypełniał następnie misje pokojowe w Gandawie i nawiązywał osobiste kontakty z królami Anglii i Francji oraz ich ministrami. W czasie pobytu we Francji dowiedział się o nominacji na kardynała. Po powrocie do Rzymu został ponadto dziekanem Św. Kolegium oraz biskupem Ostii. Niebawem popadł w konflikt z własnym zakonem, niezadowolonym z jego działalności. W r. 1301 papież mianował go swym legatem dla Węgier, Dalmacji, Kroacji i Polski. Na Węgrzech, gdzie z woli papieża sprzeciwił się rządom Wacława Czeskiego, doznał porażki. Potem bronił Bonifacego VIII przed wrogością Filipa Pięknego. Był świadkiem, jak w Anagni Colonnowie i fraticelli znieważyli papieża. 21 października 1303 r. jednomyślnie obrany został jego następcą. Odwołał wtedy wyroki potępiające Colonnów, ale ograniczył ich działalność. Gdy te decyzje nie osiągnęły swych skutków, usunął się z Rzymu. Przebywał najpierw w Viterbo, potem osiadł w Perugii. Dla zasilenia opustoszałego skarbca rozesłał kolektorów świętopietrza, m.in. Bonaiutę z Cosenzy do Polski. Z panującymi starał się utrzymać jak najlepsze kontakty. Przywrócił przede wszystkim porozumienie z Filipem Pięknym. Zakonom żebraczym udzielił na nowo przywileju egzempcji. Popierał także działalność literacką. Zmarł 7 lipca 1304 r. Pochowano go w Perugii, gdzie też szerzyła się jego cześć. Kult ten zaaprobował w r. 1736 Klemens XII.

Benedykt XII, papież. Jakub Fournier, de Furno, urodził się około r. 1285 w Saverdun, w hrabstwie Foix. Wcześnie wstąpił do cystersów w Baulbonne. Przebywał potem w Fontfroid i w Paryżu, gdzie uzyskał stopnie uniwersyteckie. W r. 1311 został opatem we Fontfroid. W sześć lat później powołano go na stolicę biskupią w Pamiers. Zabiegał tam o nawrócenie nielicznych już katarów. Kontynuował tę działalność w Mirepoix, dokąd go przeniesiono. W r. 1327 Jan XXII powołuje go do Św. Kolegium. W kontrowersji na temat wizji błogosławionych, visio beatifica, odważnie przeciwstawia się papieżowi. 13 grudnia 1334 zostaje jednomyślnie obrany jego następcą. Rządy rozpoczął od reformowania kurii papieskiej. Do swych stolic poodsyłał biskupów przebywających w Awinionie. Powstrzymywał nadużycia, związane ze stanowiskiem komendatariusza oraz z rozdawnictwem kanonii. W konstytucji Benedictus Deus (1336) rozstrzygnął spory wokół wspomnianego zagadnienia -wizji-. Wystąpił też energicznie przeciw mnichom-wagabundom. Cystersom, augustianom i benedyktynom ponadawał szczegółowe statuty. Wszystko to nie mogło nie wzbudzać niechęci u wielu. Oskarżano go więc o twardość serca, upór, zachłanność, nawet opilstwo. Petrarka, który nie mógł mu darować, że nad Rodanem umocnił rezydencję papieską, utrzymywał, że stał się pośmiewiskiem dla swego dworu. Mało szczęścia miał też w pertraktacjach z dworami europejskimi. Z Ludwikiem Bawarskim pogodzić się nie zdołał. Próżne okazały się jego wysiłki około zażegnywania sporów pomiędzy królami Anglii i Francji. Robert Andegaweński, który uważał się za wikariusza Kościoła dla Italii, także zawiódł jego oczekiwania. Zraził się też do poselstw z dalekiego Konstantynopola, bo zauważył, że zabiegają o militarną pomoc, a nie o unię. Benedykt XII zmarł 25 kwietnia 1342 r. U cystersów czczono go zawsze jako świętego.

Benedykt Józef Labre. Urodził się 26 marca 1748 r. w Amettes (dziś w departamencie Pas-de-Calais, Francja) jako najstarszy z piętnaściorga rodzeństwa. W dwunastym roku życia powierzono go wujowi, który był księdzem i który nauczył go trochę łaciny. Mając lat piętnaście postanowił wstąpić do trapistów. Na razie rodzina udaremniła ten zamiar, nieco później jednak zgodziła się, aby popróbował szczęścia u kartuzów. Ci jednak uznali, że się do nich nie nadaje, i grzecznie go odprawili. Podobnie stało się przy następnych, kilkakrotnych próbach wstąpienia do zakonu. Gdy udręczony wątpliwościami ruszył z kolei do Italii, by tam podjąć następne próby, nagle w losie wędrowcy odkrył swe własne powołanie życiowe. Postanowił zrezygnować ze wszystkiego i bez dachu nad głową pielgrzymować odtąd w całkowitym wyrzeczeniu. Wędrował więc gościńcami Europy i odwiedzał miejsca pielgrzymkowe. Znano go w Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, Niemczech i Italii. Gdzieniegdzie traktowano go lekceważąco, inni okazywali mu niemal pogardę, do czego skłaniał ich może jego całkowity rozbrat z higieną, ale wielu dostrzegło w nim rysy świętego, który bez przerwy zatopiony był w modlitwie i pełen doskonałej miłości. Nieliczni tylko wiedzieli, że doznaje on łask nadzwyczajnych i zna tajniki przyszłości. Ostatnie sześć lat spędził w Rzymie, nocując w ruinach Koloseum. Pewnego poranka w marcu 1783 r. znaleziono go wyczerpanego na schodach kościoła Madonna dei Monti. Zmarł 16. tego miesiąca w komórce, której mu litościwie użyczył pewien rzeźnik. Ale opinia o jego świętości obiegła zaraz całe miasto. Pochowano go we wspomnianym kościele, a w kilka miesięcy później jego spowiednik ks. Marconi opublikował jego życiorys. Beatyfikowano go w r. 1860, kanonizowano zaś w 1881. Tymi uroczystymi aktami Kościół nie aprobował braku higieny, w którym Benedykta pogrążyło jego bezprzykładne wyrzeczenie, ani też dozy niezrównoważenia, jakie może wykazywał; uczcił w nim natomiast doskonałe zjednoczenie z Bogiem, które szło w parze z pełną oddania miłością.

Benedykt Menni. Anioł Herkules Menni – tak się pierwotnie nazywał – urodził się 11 marca 1841 r. w Mediolanie. Mając lat osiemnaście poszedł do szpitala pomagać przy obsługiwaniu ofiar wojny. Wkrótce potem wstąpił do bonifratrów. Kształcił się następnie w zakresie medycyny, a studia teologiczne odbył na rzymskiej Gregorianie. W r. 1866 otrzymał święcenia kapłańskie. Już w następnym roku wysłano go do Hiszpanii, aby tam odnowił zakon. Założył wówczas parę przytułków i szpitali, a dla ułatwienia ich obsługi powziął – razem z wdową Giuseppiną Recio oraz Marią Jimenez – myśl utworzenia zgromadzenia Sióstr Szpitalnych Najśw. Serca Jezusowgo (1880). Żywo interesował się potem jego szybkim rozwojem. W r. 1903 został prowincjałem bonifratrów. W sześć lat później Rzym mianował go wizytatorem apostolskim dla całego zgromadzenia. W r. 1911, po wygaśnięciu mandatu, obrano go przełożonym generalnym. Pojechał jeszcze do Francji, ale tknięty paraliżem, zmarł w Dijon 24 kwietnia 1914 r. Beatyfikował go w r. 1985 Jan Paweł II.

Dalida